آخوند خراسانی از فقهای بزرگ شیعه بود که آثار و نوشتههایش تا امروز مورد استناد فقها و روحانیون بوده است. او از اسلام سکولار دفاع میکند و معتقد است حکومت حق فقها نیست و خوانشی عقلگرایانه از احادیث و متون اسلامی دارد. او از معدود روحانیونی بود که از مشروطه دفاع کرد و مبانی فقهی خود را با اصول دموکراتیک همساز کرد. از این جهت میتوان آخوند خراسانی را در مقابل روحانیون مخالف دموکراسی مانند شیخ فضل الله نوری قرار داد.
امیرعباس هویدا رکوردار زمان نخست وزیری در ایران است. او ۱۳ سال نخست وزیر ایران بود، اما زمانی اندک پیش از انقلاب به دستور محمدرضا شاه پهلوی بازداشت شد و به زندان افتاد. او پس از انقلاب محاکمه شد و به سرعت توسط آیت الله خلخالی اعدام شد. امروز همان روزی است که او پس از سالها از نخست وزیری کنار گذاشته شد؛ به همین مناسبت تصاویر تاریخی از امیرعباس هویدا را در ادامه ببینید.
تیمورتاش از شخصیتهای مهم دوران پهلوی و از مشاهیر ایران است. زمانی قدرتمدترین فرد ایران پس از شاه بود و نهایتا با خفت زندانی شد و از مناصبی که داشت خلع شد. این رخداد تراژیک، اما حاصل کار خود او بود؛ پروراندن نوعی استبداد ظالمی که آتشش دامن خود پرورش دهندگان را نیز گرفت.
انقلاب کبیر فرانسه از مهمترین رخدادهای تاریخ جهان است. شناخت و تغییر جهانی که در آن زندگی میکنیم بدون شناخت این رخداد عظیم تاریخی ممکن نیست. ترکشهای انقلاب فرانسه ۱۰۰ سال بعد به ایران رسید و انقلاب مشروطه در ایران، خواستی بر پایه انقلاب فرانسه بود و مشروطهخواهان نیز همچون انقلابیون غربی میخواستند مجلس تشکیل شود و قدرت در اختیار یک طبقه خاص نباشد. رویداد۲۴ درگزارشهای تاریخی خود این بار سویههای نظری و عملی انقلاب فرانسه را بررسی کرده و نشان داده مفهوم عقل مدرن چگونه توانست پایههای استبداد را بلرزاند.
محمدتقی خان پسیان از چهرههای تاریخ معاصر ایران است که دل در گرو آرمانهای مشروطیت داشت. زمینه و زمانه رشد کلنل به شدت تحت تاثیر ناسیونالیسم بود. اما انواع این ناسیونالیسم با یکدیگر مغایر و حتی متضاد بودند. تا جایی که به کلنل پسیان مربوط است میتوان او را ناسیونالیستی انقلابی دانست که در این جا انقلابی علاوه بر دلالت به خواست تغییر بنیادین به معنی پایبندی به اصول مشروطیت نیز هست و این نوع در مقابل با ناسیونالیسم ارتجاعی و باستان گرایانه رضاشاه قرار میگیرد.
ناسیونالیستها نادرشاه افشار را از مفاخر ایران میدانند. این تکریم بویژه در دوران پهلوی صورت گرفت؛ مجسمههایی از نادر ساخته شد و چند خیابان به افتخار او نامگذاری شد. نگاهی به تاریخ و عملکرد این مستبد نشان میدهد که او خیر و منفعتی برای ایرانیان نداشته و دوران حکومتش دوران ظلم و استبداد بوده است. رویداد۲۴ در گزارش چهرههای خود آثار حکمرانی نادرشاه افشار بر ایران و مخصوصا تاثیر اقدامات او بر تاخیر مدرنیته در کشور را بررسی کرده و نشان داده غنیمتهایی که او از کشورهای دیگر به ایران میآورد، صرف ابادانی ایران نمیشد.
سرپاس رکن الدین مختاری مشهور به سرپاس مختاری از چهرههای عجیب و دوگانه تاریخ ایران است؛ نوازندهای چیرهدست در ویولن که مبدع پیشدرآمد در موسیقی سنتی ایران بوده و همزمان چهره خشن نظامی که قتل یکی دو جین از روشنفکران و سیاسیون ایران توسط او انجام شده است. رویداد۲۴ در گزارش چهرههای خود به سراغ «دکتر جکیل و مستر هاید» تاریخ ایران رفته و زندگی ژانوسی او را بررسی کرده است.
آثار و آرای جلال آل احمد دهههاست که در فضای فکری و سیاسی ایران حضور دارند. نویسندهای با قلمی به تیزی خنجر و خلقیاتی عجیب و غریب و آشتی ناپذیر. غرب زدگی جلال از تاثیرگذارترین کتابهای ایران معاصر است که مدتها به عنوان کتاب مقدس غربستیزان ستایش میشد. اما نگاهی گذرا به محتوای کتاب غیردقیق بودن آن را نشان میدهد. غرب زدگی، اما به رغم عدم اعتبار علمی و فلسفی برای گروهی از فعالین سیاسی که با مدرنسازی ایران به هر شکل مخالف بودند، مفید بود.
سید حسین نصر از اندیشمندان ایرانی عصر جدید است که سالهاست از لزوم بازگشت به خویشتن و احیای سنت میگوید و در زندگی سیاسی و فکری خود همواره ضد تجدد و مدرنیته عمل کرده و قلم زده است. اما زیست شخصی او منتفع از آثار مدرنیته است و افکارش تاب چندانی در برابر نقد ندارد. از منظر نصر، مظاهر تکنولوژی و تمدن جدید شیطانی و باطلاند. او در خاطراتش میگوید یکی از افتخاراتش این است که از کامپیوتر استفاده نمیکند و تا میتواند از مظاهر تکنولوژی دوری میکند. نکته عجیب، اما این است که نصر با چنین پشتوانه نظری رییس دانشگاه صنعتی شریف میشود!
آیت الله سید حسن مدرس را میتوان میراثدار شیخ فضل الله نوری دانست. زندگی سیاسی پرفراز و نشیب مدرس نشانگر گرایش او به سیاسی کردن دین و دینی کردن سیاست، در واقع فقهی کردن آن، است. مدرس همانطور که در جمله مشهور خود گفت سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ما زندگی کرد و جان مایه تلاشها و آموزههای سیاسی او حکومت مبتنی بر شرع اسلام بود. مدرس را میتوان میانجی تاریخی سیاسی اصلی میان دو روحانی ساستمدار دانست؛ شیخ فضل الله نوری و آیت الله خمینی.
محمدعلی فروغی از تاثیرگذارترین روشنفکران ایران است. فعالیتهای او از عرصه نظری فراتر میرود و وزارت و وکالت مناصب دولتی را نیز شامل میشود. فروغی در طول زندگانی سیاسی خود سه بار نخستوزیری، یک بار کفیل نخستوزیری، یک بار رییس مجلس شورای ملی، پانزده بار وزیر امور خارجه، دارایی، جنگ، عدلیه، اقتصاد ملی، یک بار سفیر، وزیر دربار، رییس جامعه ملل، رییس مدرسه عالی حقوق و بالاخره رییس دیوان عالی کشور بوده است. طرفدارانش او را بنیانگذار علوم انسانی در ایران و مردی عملگرا میدانند و منتقدانش او را همکاسه استبداد.
رجبعلی منصور مشهور به منصور الملک نخست وزیر دوران پهلوی بود که نام او در تاریخ بیشتر به خاطر گرفتن حق دلالی در قراردادهای مختلف ثبت شده است. درباره او میگویند او احتمالا اولین کسی است که به پهلویها گرفتن پورسانت را آموخته است. منصور پس از متین دفتری به وزارت رسید و با حمله متفقین به ایران، به یکسال نرسیده برکنار شد و محمدعلی فروغی نخست وزیر مقتدر پهلوی به جای او منصوب شد. زندگی و اقدامات رجبعلی منصور را در این گزارش بخوانید.
شیخ خزعل از مشاهیر قوم عرب ایران و از چهرههای پیچیده تاریخ است که تقریبا نگاهی میانه به او وجود ندارد؛ برخی او را به خاطر نزدیک شدن به انگلستان خائن میخوانند و حامیان او معتقدند او نماد دوران طلایی عربهای ایران است که توانست استقلال آنها را حفظ کند و نزدیک شدن او به انگلستان تنها توافقی استراتژیک بوده نه موضوعی ایدئولوژیک، بنابراین از این منظر اتهام انگلیسی بودن او بدون در نظر گرفتن شرایط تاریخی یک تالی فاسد دارد؛ اگر چنین تحلیلی درست باشد، تمام توافقات ایران با دولتهای خارجی در هر زمانی وطن فروشی بوده است.
احمد متین دفتری نخست وزیر دوران رضا شاه پهلوی بود که البته مورد غضب او قرار گرفت و به زندان افتاد و سپس تبعید شد. او در سیاست بمیراث خاصی از خود به یادگار نگذاشته اما در رشته تخصصی خودش یعنی حقوق میراثهای ماندگاری به یادگار گذاشته است. با این حال آنچه از به یاد مانده، حضور او در عرصههای سیاسی همچون نخست وزیری و حضور مجلس سنا بوده است.
نصرت الدوله فیروز پنج بار مقام وزارت را بهدست آورد. در کابینه وثوق الدوله دو بار وزیر عدلیه و یک بار وزیر امور خارجه شد، در کابینه سردار سپه مدتی وزیر عدلیه بود و سپس وزیر مالیه شد. از طرفی، سه دوره نمایندگی مجلس را هم در کارنامه خود یدک میکشید. از اینرو نصرت الدوله خود را از هر جهت شایسته پست رییس الوزرایی میدانست. فیروز فیروز بیش از هر چیز به خاطر قرارداد ۱۹۱۹ به شهرت رسیده زیرا به عنوان وزیر امور خارجه یکی از سه امضاکنندهٔ قرارداد بود. فیروز همچنین مبتکر صدور شناسنامه در ایران بوده است. زندگی او اما پایان خوشایندی نداشت و به دستور رضا شاه پهلوی کشته شد.
تیمسار نادر جهانبانی یکی از مشهورترین نظامیان تاریخ ایران است که در عصر محمد رضا شاه پهلوی معاون فرمانده نیروی هوایی ارتش و بنیانگذار آکروجت ایران بود. جهانبانی ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ در پست نیروی هوایی دوشانتپه توسط نیروهای جمهوری اسلامی دستگیر شد و درست یکماه بعد در ۲۲ اسفند به حکم صادق خلخالی در زندان قصر تیرباران شد. جهانبانی در دهن ایرانیان جایگاهی فراتر از یک نظامی معمولی یافته و برای عدهای تبدیل به اسطوره شده است. رویداد۲۴ در گزارش چهرههای خود از مشاهیر ایران، زندگی او را بررسی کرده است.
عباس امیر انتظام از نیروهای ملی مذهبی نزدیک به مهندس مهدی بازرگان بود که رکورددار زندان سیاسی در جمهوری اسلامی است. پیش از او بیشترین زمان زندان متعلق به صفر قهرمانیان پیش از انقلاب بوده است. امیر انتظام با ادعای دانشجویان پیرو خط امام متهم به جاسوسی شد و سالهای زیادی از عمرش را در زندان گذراند. دانشجویان تسخیر کننده سفارت آمریکا بعدها که از قدرت کنار گذاشته شدند، اعتراف کردند که کارشان اشتباه بوده است.
تیمور بختیار از مشاهیر ایران و اولین رئیس ساواک در حکومت محمدرضا شاه پهلوی بود که در دوره ریاست او شدیدترین روشهای شکنجه مرسوم شد. حکومت با همین شیوه توانست مخالفان خود از جمله فداییان اسلام و حزب توده را قلع و قمع کند. در سالهای بعد جوانان حزب توده که به سیاستهای انفعالی و غیر اصولی حزب انتقاد داشتند، سازمان چریکهای فدایی خلق را تشکیل دادند و بخشی از جوانانی که به مشی فداییان معتقد بودند، سازمان مجاهدین خلق را تاسیس کردند. هر دو این سازمان نقش اساسی در مبارزه علیه حکومت پهلوی ایفا کردند.
فریدون گله از مشاهیر ایران و کارگردانان بزرگ سینماست که برای نخستین بار تضاد طبقاتی را در فیلمفارسیهای دوره خود به نمایش در آورد.
ارنستو چه گوارا معروف به «فرمانده» از مشاهیر جهان و مبازران انقلابی سرشناس قرن بیستم بود. با وجود شهرت بسیار چه گوارا، اندیشهها و ایدههای اقتصادی او عموما ناشناخته باقی ماندهاند. رویداد۲۴ در گزارش چهرههای خود، نزدیکی دیدگاههای اقتصادی او را به جنبش استالینیستی آشکار میکند.