تقلای دولت ترامپ برای تحریف روایت‌ها در مورد کودتای ۲۸ مرداد / چرا آمریکا می‌خواهد نقش خود در سرنگونی مصدق را کم اهمیت جلوه دهد؟

رویداد۲۴  گرگوری برو در لوبلاگ نوشت: مرکز مطالعات بین المللی و استراتژیک (CSIS) در تاریخ ۸ مه، برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا را به رویدادی که در سالگرد کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران برگزار میشود، دعوت کرد.

در ادامه این مطلب آمده است: هوک در این مراسم به طور مختصر در مورد سقوط دولت محمد مصدق در کودتای آگوست ۱۹۵۳ صحبت کرد. هوک در این ارتباط گفت: «آقای مصدق توسط تشکیلات مذهبی، ارتش و رهبران سیاسی سرنگون شد. دولت اخیرا اسناد مرتبط با این رویداد تاریخی را منتشر کرده است». هوک به مجموعه اسناد روابط خارجی آمریکا (FRUS) اشاره کرد که در سال ۲۰۱۷ توسط دولت آمریکا منتشر شدند.

اظهارات مختصر هوک حاوی اطلاعات جالبی است. دیدگاه‌های وی در واقع منعکس کننده نوشته‌های تعدادی از تاریخ نویسان تجدید نظرطلب است. آن‌ها ادعا می‌کنند که نقش آمریکا در سقوط مصدق اهمیت زیادی نداشت.

تجدید نظرطلب‌ها تا جایی پیش رفته اند که حتی بیشتر حقایق تاریخی در مورد کودتای ۱۹۵۳ را «افسانه» می‌دانند. اما بررسی دقیق سوابق تاریخی از جمله اسناد جدید منتشر شده توسط دولت نشان می‌دهد که ادعا‌های آن‌ها صحت ندارد.

این برداشت‌های نادرست در تضاد با پژوهش‌های انجام شده در چند دهه گذشته قرار دارند. آشکار است که افرادی همچون برایان هوک به دنبال گمراه کردن دیگران در مورد محتوای اسناد منتشر شده در سال ۲۰۱۷ هستند. ظاهرا هوک قصد دارد تفسیری از کودتای ۱۹۵۳ ارائه کند که با سیاست خارجی کنونی آمریکا مطابقت داشته باشد.

ائتلاف سیاسی مصدق با نام جبهه ملی، رهبری کمپین ملی سازی صنعت نفت را بر عهده داشتند. آیت الله کاشانی نیز به خاطر نقش خود در این کمپین قدرت یافت. اما کاشانی به چندین دلیل حمایت خود از مصدق را قطع کرد. البته باید اشاره کنیم که جایگاه آقای کاشانی به عنوان یک رهبر مذهبی در کشور ارتباط اندکی با سقوط مصدق داشت. بسیاری از مقامات مذهبی مهم از جمله آیت الله حسین بروجردی هیچ نقشی در کودتا نداشتند. آیت الله بروجردی در آن دوره زمانی مهم‌ترین روحانی شیعه در کشور بود.

از زمانی که مارک گازیوروسکی، تاریخدان آمریکایی مقاله معروف خود را در سال ۱۹۸۷ منتشر کرد، بیشتر محققان در مورد وقایع منتهی به کودتای ۱۹۵۳ اجماع داشته اند. دولت آمریکا نقش برجسته‌ای در این کودتا داشت. البته جریان‌های داخلی نیز به سرنگونی مصدق کمک کردند. اما این کودتا بدون پشتیبانی مالی، برنامه ریزی و تشویق مقامات آمریکایی رخ نمی‌داد.

سازمان سیا تعدادی جاسوس در ایران داشت که می‌توانستند به سرنگونی مصدق کمک کنند. اما بعد از آنکه دولت آمریکا تصمیم نهایی برای انجام کودتا را گرفت، سرویس‌های اطلاعاتی بریتانیا نیز شبکه جاسوسان خود را تحت کنترل سیا قرار دادند. بریتانیایی‌ها برای سال‌ها به دنبال سرنگونی مصدق بودند. اما رهبران بریتانیا می‌دانستند که یک عملیات مخفیانه بدون کمک آمریکا به موفقیت منجر نخواهد شد.

سازمان سیا برای تضعیف جایگاه مصدق در بین مردم اقدام به اشاعه تبلیغات کرد. آن‌ها به سیاست مداران رشوه دادند. ژنرال فضل الله زاهدی نیز با حمایت آمریکا نقش مهمی در سازمان دهی نیرو‌های حامی شاه در روز کودتا داشت. او بعد از پایان عملیات نیز نخست وزیر ایران شد.

اما دلیل انتخاب ژنرال زاهدی این بود که او علاقه زیادی به مشارکت در کودتا داشت. رهبران ایران به طور آشکار اعتراف کرده بودند که به کمک آمریکا نیاز دارند. آن‌ها می‌دانستند که بدون کمک‌های خارجی نمی‌توانند دولت مصدق را سرنگون کنند. علاوه بر این، ظاهرا ژنرال زاهدی وعده داده بود که بعد از به قدرت رسیدن با شرکت‌های نفتی غربی مذاکره خواهد کرد.

مقامات آمریکایی تصور می‌کردند که هر گونه عملیاتی علیه مصدق بدون دخالت محمد رضا شاه محکوم به شکست خواهد بود. آن‌ها شاه ایران را برای مشارکت در سرنگونی دولت مصدق با خود به همراه داشتند. شاه، اما احساس می‌کرد که این عملیات خطرناک است و حتی با کمک آمریکا به شکست منجر خواهد شد.

اما اسناد جدید منتشر شده به خوبی نقش آمریکا در تحولات سیاسی ایران را نشان میدهند. مقامات آمریکایی در شکل گیری بحران ژوئیه ۱۹۵۲ و همچنین رویارویی بین شاه و مصدق در فوریه ۱۹۵۳ تاثیرگذار بودند. لوی هندرسون، سفیر آمریکا از شاه ایران در مقابل نخست وزیر منتخب مردم حمایت کرده بود.

سقوط مصدق رویداد پیچیده و چند لایه‌ای بود که عوامل مختلف در آن نقش داشتند. به طور مثال، برخی عناصر داخلی نقش مهمی در کودتا داشتند. نمی‌توان ادعا کرد که آمریکا به تنهایی عامل سرنگونی دولت مصدق بوده است. اما اسناد تاریخی نشان می‌دهند که مخالفان مصدق بدون کمک آمریکا نمی‌توانستند به موفقیت دست پیدا کنند. شخصیت‌هایی همچون شاه و ژنرال زاهدی اشاره کرده بودند که آمریکا نقش برجسته‌ای در سرنگونی دولت مصدق داشته است. پژوهش‌های انجام شده در دهه‌های اخیر نیز منعکس کننده این واقعیت است.

بدون شک هوک برخی حقایق تاریخی را تحریف کرده است. او قصد دارد نقش آمریکا در سرنگونی دولت مصدق را کم اهمیت جلوه دهد. او و دیگر مقامات دولت ترامپ به دنبال توجیه سیاست کنونی آمریکا در قبال ایران هستند. اما ما باید با تلاش‌های آن‌ها برای ارائه تفسیری نادرست از رویداد‌های منتهی به کودتای ۱۹۵۳ مقابله کنیم.