چرا ایران، روسیه و چین در حال برنامه ریزی برای مانور‌های دریایی مشترک هستند؟

رویداد۲۴ سید فاضل الحیدر در دیلی بیست نوشت:در ماه‌های گذشته بسیاری از قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای اعتماد خود به رئیس جمهور آمریکا برای حل مناقشات کنونی را از دست داده اند. به همین خاطر بازیگران جدیدی در حال تلاش برای گسترش نفوذ خود در خلیج فارس هستند.

روز یکشنبه یک کنفرانس امنیت دریایی به ابتکار آمریکا در منامه، پایتخت بحرین شروع به کار کرد. نمایندگان عربستان، بحران و اسرائیل در این کنفرانس حضور دارند. هم زمان یک مانور دریایی بین المللی در خلیج فارس برگزار می‌شود.

البته این مانور دریایی سالانه در سال ۲۰۱۲ به ابتکار دولت باراک اوباما شروع شد. اما بعد از آنکه تاسیسات نفتی عربستان در تاریخ ۱۴ سپتامبر توسط ایران هدف قرار گرفتند، امنیت منطقه خلیج فارس بیشتر مورد توجه بین المللی قرار گرفت. دریابان جیم مالوی، رئیس ستاد مرکزی نیرو‌های دریایی آمریکا در زمان بازدید از ریاض در تاریخ ۲۹ سپتامبر گفت که آمریکا باید برای جلوگیری از حملات بعدی با شرکای منطقه‌ای خود همکاری کند.

اما در شرایط کنونی سیاست آمریکا در خاورمیانه آشفته و غیر منسجم به نظر می‌رسد. چه کسی باید مسئولیت تامین امنیت آب‌های خلیج فارس و آزادی عبور و مرور نفت کش‌های تجاری را بر عهده بگیرد؟ شواهد زیادی وجود دارد که روسیه به دنبال پر کردن جای آمریکا در منطقه است.

ماه گذشته رسانه‌های دولتی ایران به طور رسمی اعلام کردند که به زودی مانور‌های مشترکی با روسیه و چین برگزار خواهد شد.

دولت ترامپ بعد از حملات اخیر علیه عربستان اعلام کرد که چند صد سرباز آمریکایی را برای تقویت قدرت بازدارندگی خود به خلیج فارس اعزام می‌کند. اما برنامه ایران برای برگزاری مانور دریایی مشترک با روسیه ارتباطی با تصمیمات آمریکا ندارد.

اواخر ماه ژوئیه دریادار حسین خزندی، فرمانده نیروی دریایی ایران و نیکلای آناتولویچ، فرمانده نیروی دریایی روسیه یک تفاهم نامه مشترک برای گسترش روابط دو جانبه امضا کردند.

دولت روسیه اوایل این ماه تایید کرد که در حال برنامه ریزی برای برگزاری یک مانور دریایی مشترک با چین و ایران در دریای هند است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در نشست امنیتی والدائی در مورد برنامه‌های کشورش گفت: «ما، ایران و چین در حال برنامه ریزی برای انجام مانور‌های دریایی در راستای مقابله با تروریست‌ها و راهزن‌ها در این بخش از اقیانوس هند هستیم».

البته تحلیل گران اشاره کرده اند که چین به طور محدود در این مانور حضور پیدا خواهد کرد. پیش بینی می‌شود که تنها چند ناو جنگی مربوط به گردان ضد راهزن‌های دریایی در این عملیات مشارکت کنند. پکن تمایلی ندارد که به طور جدی در مناقشه بین تهران و واشنگتن مداخله کند.

البته چین در مقایسه با قدرت‌های دیگر بخش بزرگتری از نفت مورد نیاز خود را از خلیج فارس تامین می‌کند. به همین خاطر برخی کارشناسان نظامی معتقدند که شاید نیروی دریایی چین ماموریت ناوگران اسکورت خود در سواحل آفریقا را تا اقیانوس هند و تنگه هرمز گسترش دهد.

اما آیا مانور برنامه ریزی شده بخشی از استراتژی دفاعی پیشگیرانه در مقابل حمله احتمالی آمریکا به ایران است؟ بدون شک یکی از اهداف مانور نشان دادن حمایت مسکو و پکن از تهران است. ایران در طول یک سال گذشته زیر فشار ناشی از کمپین فشار حداکثری آمریکا قرار داشته است.

البته مانور برنامه ریزی شده تضمین نمی‌کند که چین و روسیه در صورت بروز جنگ بین ایران و آمریکا یا اسرائیل مداخله خواهند کرد. ایرانی‌ها به دنبال انتقال این پیام هستند که اگرچه از لحاظ اقتصادی در انزوا به سر می‌برند، اما از لحاظ سیاسی یا نظامی مورد حمایت متحدان خود قرار دارند. پکن و مسکو نیز قصد دارند که حمایت خود از تهران را با تقبل حداقل ریسکن ممکن به نمایس گذارند.

البته در شرایط کنونی ولادمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بیشتر بر روی وضعیت سوریه تمرکز کرده است. قرار است او و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه روز سه شنبه در مورد بحران سوریه گفتگو کنند.

اما در میان مدت و بلند مدت به نظر می‌رسد که چین، ایران و روسیه همکاری‌های خود را در راستای دفاع از منافعشان در اقیانوس هند گسترش دهند.

مفهوم امنیت جمعی در خلیج فارس در ماه ژوئیه امسال توسط مسکو معرفی شد. مسکو خواستار سازمان دهی یک کنفرانس بین المللی در ارتباط با امنیت و سرمایه گذاری در خلیج شده است. هدف نهایی این کنفرانس طراحی یک چارچوب امنیتی جدید برای منطقه خواهد بود.

چین از ایده روسیه استقبال کرده است. سخنگوی وزارت خارجه چین در این ارتباط گفته است: «ما از این طرح حمایت می‌کنیم. چین همچنین به دنبال تقویت همکاری‌ها و ارتباطات خود با همه طرف‌های ذی نفع است».

چین و روسیه اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل هستند. دو کشور علیرغم تحریم‌های آمریکا به همکاری‌های اقتصادی خود با تهران ادامه داده اند. علاوه براین، پیش بینی می‌شود که پکن و مسکو سرمایه گذاری‌های خود در بخش‌های انرژی و زیرساختی ایران را افزایش دهند.

آمریکا در ماه مه امسال به طور یکجانبه تمام معافیت‌های تحریمی ایران را لغو کرد. با وجود این، چین در ماه ژوئیه واردات نفت خود از ایران را ادامه داد. علاوه بر این، تهران نقش مهمی در طرح استراتژیک یک کمربند، یک جاده پکن ایفا خواهد کرد. دو کشور در سال ۲۰۱۶ برای گسترش روابط دفاعی به توافق رسیدند. وزیر خارجه ایران در ماه آگوست امسال برای گفتگو در مورد روابط استراتژیک دو کشور به پکن سفر کرده بود.

چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت در دنیا محسوب می‌شود. در حال حاضر عربستان سعودی بعد از روسیه به عنوان بزرگترین تامین کننده نفت چین محسوب می‌شود. اما پکن به دنبال راهی برای ادامه دادن واردات نفت خود از ایران است.

چین، روسیه و قدرت‌های اروپایی به درستی اشاره می‌کنند که بحران خلیج فارس ناشی از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه تهران بوده است. به همین خاطر پیش بینی می‌شود که فشار‌های واشنگتن باعث نزدیک‌تر شدن تهران به پکن و مسکو شود.