دلیل تمایل مردم به سپرده گذاری در بانک‌ها چیست؟/ مهمترین عامل افزایش نقدینگی در کشور

رویداد۲۴ هفته گذشته بانک مرکزی در آماری اعلام کرد وضعیت کل مانده سپرده‌ها و تسهیلات ریالی و ارزی بانک‌ها و موسسات اعتباری در پایان تیرماه سال ۱۳۹۸ حاکی از آن است که مانده کل سپرده‌ها بالغ بر ۲۲۱۶۵.۱ هزار میلیارد ریال رسیده است که نسبت به تیر ماه سال گذشته ۴۶۹۶.۴ هزار میلیارد ریال (۲۶.۹ درصد) و نسبت به پایان سال گذشته معادل ۱۴۹۱.۷ هزار میلیارد ریال (۷.۲ درصد) افزایش یافته است.

این آمار نشان از تمایل مردم به سپرده گذاری در بانک‌ها دارد. اما دلیل این مسئله چیست؟

علت تمایل مردم به سپرده گذاری در بانک‌ها

در همین رابطه جواد نقوی کارشناس مسائل اقتصادی درباره چرایی تمایل مردم به سپرده گذاری در بانک‌ها گفت: وجود نقدینگی برای انجام معاملات اقتصادی ضروری است. کمبود نقدینگی می‌تواند سرعت رشد اقتصادی کشور‌ها را کاهش دهد، اما از سوی دیگر رشد سرسام‌آور نقدینگی و چاپ پول بدون پشتوانه نیز تورم‌زا خواهد بود.

وی در ادامه بیان کرد: همه اقتصاددان‌ها معتقدند تورم حتما یک پدیده منفی اقتصادی است و موجب از بین رفتن پیش‌بینی پذیری در اقتصاد و افزایش فاصله طبقاتی در جامعه می‌شود.

نقوی مهمترین علت ایجاد تورم را بالا رفتن حجم پول بدون بالا رفتن رشد اقتصادی دانست و عنوان کرد: بررسی رشد نقدینگی در ۲۲ کشور دنیا طبق آمار بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد نرخ بالای رشد نقدینگی فقط در کشور‌های غیر توسعه یافته وجود دارد و اکثر کشور‌های توسعه یافته موفق شدند نرخ رشد نقدینگی را کنترل کنند. به طور مثال کشور‌هایی مثل سودان، ونزوئلا، کنگو و گابن دارای رشد نقدینگی بالای ۳۰ درصد در سال هستند. از سوی دیگر، اکثر کشور‌های توسعه یافته مانند آمریکا، چین، ژاپن، کره جنوبی، انگلستان و … همگی دارای رشد نقدینگی زیر ۱۰ درصد هستند. بررسی این شاخص‌ها نشان می‌دهد ایران با رشد نقدینگی ۲۳ درصد در سال ۲۰۱۸ در رتبه دهم رشد نقدینگی در جهان قرار دارد.

این کارشناس بانکی اظهار کرد: اگر رشد نقدینگی در شرایطی که اقتصاد در حال رشد است و تولید کالا و خدمات در جامعه رونق دارد، به‌طور متناسب افزایش یابد نه تنها مشکل‌ساز نیست، بلکه لازم و ضروری است. به عبارت دیگر رشد نقدینگی باید برابر با مجموع رشد اقتصادی و تورم باشد. در صورتی که نقدینگی بدون وجود رشد اقتصادی در هر کشوری بالا برود این موضوع لاجرم موجب بالارفتن نرخ تورم خواهد شد. در ایران در خلال سال‌های ۹۲ تا ۹۶ علی‌رغم بالا بودن نرخ بهره، نرخ رشد اقتصادی و نرخ تورم پایین بودند.

علت اصلی افزایش نقدینگی در کشور

جواد نقوی عنوان کرد: خلق پول در اقتصاد مدرن عموما توسط بانک‌های تجاری انجام می‌شود و بانک مرکزی نقش محدودی در افزایش مستقیم نقدینگی در جامعه دارد. چهار اقدام بانک‌ها می‌تواند موجب ایجاد پول در جامعه شود. اولین اقدام اعطای تسهیلات، دومین اقدام پرداخت بهره سپرده، سومین اقدام پرداخت هزینه‌های نظام بانکی و چهارمین اقدام پرداخت سود به سهامداران است.

وی مهمترین عاملی که باعث افزایش نقدینگی در خلال سال‌های ۹۲ تا ۹۶ شده است را بالا رفتن سود سپرده‌های بانکی دانست و بیان کرد: این نرخ که در ابتدای دولت تدبیر و امید به بالای ۲۰ درصد رسید، علت اصلی خلق پول و ایجاد تورم در سال ۹۷ است. بالا بودن نرخ بهره در شرایطی که رشد اقتصادی بسیار پایین است، موجب می‌شود بازپرداخت عمده وام‌های اعطا شده توسط نظام بانکی با مشکل مواجه شود. این موضوع باعث می‌شود بهره پرداختی به سپرده‌گذاران نه از محل سود تسهیلات (بخش واقعی اقتصاد) بلکه از محل خلق پول باشد.

رقابت منفی بانک‌های خصوصی، عامل اصلی افزایش نرخ بهره

این کارشناس بانکی بیان کرد: رقابت بانک‌های خصوصی برای جذب ذخایر بانک مرکزی با هدف افزایش قدرت مالی خود، باعث شده است اکثر بانک‌ها برای جذب سپرده مستمرا نرخ‌های بهره علی الحساب بیشتری را به مشتریان خود پیشنهاد دهند. این رقابت منفی که به دلیل کاهش شدید ذخایر در بازار بین بانکی و بالا بودن جریمه اضافه برداشت بانک مرکزی رخ داده صرفا موجب بالارفتن نرخ بهره در اقتصاد در سال‌های ۹۲ تا ۹۶ شد. همچنین بانک مرکزی باید سیاست پولی را به‌گونه‌ای اجرا کند که ضمن کنترل نقدینگی از طریق عدم استقراض از پایه پولی، نرخ بهره بالا نرود.

نقوی اظهار کرد: در سال‌های گذشته دولت با هدف کنترل نقدینگی استقراض خود را از بانک مرکزی به کمترین میزان رساند. این اتفاق هرچند برای کنترل نقدینگی لازم بود، ولی به دلیل عدم توجه به سازوکار‌های دیگر ایجاد نقدینگی (مشخصا رشد نقدینگی از محل پرداخت بهره سپرده و معوقات بانکی) سیاست مذکور منجر به افزایش شدید نرخ بهره به دلیل رقابت بانک‌های خصوصی با یکدیگر شد که این مساله اساس ایجاد تورم در سال ۹۷ است.

وی در پاسخ به این سوال که اصلی‌ترین اقدام برای جلوگیری از رشد تورم در اقتصاد چیست؟ بیان کرد: اصلی‌ترین اقدام برای جلوگیری از رشد سرسام‌آور نقدینگی و بروز تورم در اقتصاد، تقویت شدید ساختار‌های نظارت بانکی است. متاسفانه در کشور ما ساختار‌های نظارت بانکی ضعیف است. مطالعات کارشناسی نشان می‌دهد در برخی از کشور‌های توسعه‌یافته مساله نظارت بانکی به قدری مهم و جدی بوده است که علاوه بر بانک مرکزی چند نهاد دیگر نیز بر عملکرد بانک‌های عامل نظارت می‌کنند تا ثبات نظام مالی در بلند مدت تضمین شود. نهاد مستقل نظارت بانکی در کشور‌هایی مانند آمریکا، آلمان، ژاپن، انگلستان و … در سال‌های پس از بحران مالی ۲۰۰۸ بسیار جدی‌تر از قبل پیگیری شده است.

این کارشناس بانکی دلیل تمایل مردم به سپرده گذاری در بانک‌ها را به نسبت بازار سهام و بورس اینگونه عنوان کرد: نوسان غیرعادی بازار سرمایه به عنوان نخستین مورد از ویژگی‌هایی است که منجر به دفع سرمایه‌گذاران از این بازار می‌شود. فراز و فرود جزء ذاتی هر بازار است؛ اما وجود ابهامات زیاد در کنار نوسانات فراوان اقتصاد کشور، این ویژگی را برای بازار سرمایه کشور تشدید کرده است و این مسئله قدرت برنامه‌ریزی را از سرمایه‌گذاران سلب می‌کند. بدیهی است سرمایه‌گذار شرایطی را که توانایی وی در تصمیم‌گیری را محدود می‌کند، بر نخواهد تافت. نوسانات شدید، در کنار اوج‌های چشمگیر، تلخ کامی سرمایه گذار را نیز در پی دارد و این فرود‌ها باعث می‌شود تا از جذابیت بازار کاسته شده و حتی در هر نزول عده‌ای از فعالان، بازار را ترک کنند.

نقوی خاطرنشان کرد: حضور همیشگی بانک‌ها به عنوان یک رقیب جدی و پر بازده در کنار بازار سرمایه از دیگر عوامل مؤثر در روی‌گردانی مردم از بازار بورس است چرا که گاهی بازار مسکن، گاهی ارز و امروز بانک؛ به عنوان یک بازار موازی با نسبت ریسک به بازدهی مناسب‌تر همواره بورس را تحت‌فشار قرار داده است. از دیگر علل عدم استقبال مردم از بازار سرمایه عدم وجود فرهنگ سرمایه‌گذاری و عادت سرمایه‌گذاران ایرانی به افق کوتاه مدت است که باعث شده تا رجحان بازار سرمایه در این زمینه برای مردم ملموس نباشد.