اجرای اولین تئاتر مددجویان آزاد شده از زندان/ کاهش آسیب با هنردرمانی

رویداد۲۴ مرد جوان میان میز‌ها می‌چرخد. به چشمان مخاطبانی که تماشایش می‌کنند، خیره شده است. سرش را پایین می‌اندازد و می‌گوید: ازدواج همسرم با من از روی اجبار بود. من فکر می‌کردم او عاشقم بود، اما وقتی متوجه اشتباهم شدم که یک روز گفت، علاقه‌ای به من ندارد. دنیا روی سرم خراب شد.

مرد جوان ۶ ماه به خاطر عدم پرداخت مهریه به زندان افتاد. مدتی از آزادی اش می‌گذرد، اما قصد طلاق دادن همسرش را ندارد. رو به جمع می‌گوید: من عاشقش بودم، اما خیلی اذیتم کرد. مرا به خاطر مهریه به زندان انداخت. اما فعلا نمی‌خواهم پای برگه طلاق را امضاء کنم. حتی پولی برای پرداخت مهریه ندارم. هنوز امیدوارم که سر خانه و زندگی مان برگردیم و به جفتمان یک فرصت دوباره داده ام.

مهدی یکی از مددجویان انجمن داوطلبان خدمات اجتماعی و با حمایت این انجمن توانسته وثیقه‌ای جور کند و از زندان رها شود. امروز مهدی در اولین اجرای نمایش واقع گرایانه مددجویان آزاد شده از زندان تحت حمایت این انجمن و به کارگردانی سامان ارسطو حاضر شده تا بخشی از قصه زندگی و زندان رفتنش را روایت کند.

ایده نمایش با ارسطو بود. ارسطو که ترنس سکشوال است و با تغییر جنسیت مثل خیلی از ما زندگی عادی و آرامی دارد و فعالیت‌های هنری خود را ادامه می‌دهد معتقد است: هنردرمانی می‌تواند تاثیر مثبتی بر روی آسیب دیدگان اجتماعی و مددجویان آزاد شده از زندان بگذارد و روحیات آن‌ها را تلطیف کند.

این درحالیست که فاطمه اسماعیل پور مددکار و عضو هیئت مدیره انجمن داوطلبان خدمات اجتماعی نیز معتقد است گروه نمایش شامل مددجویانی است که هر کدام به خاطر اتفاقات تلخی که در زندگی آن‌ها رخ داده راهی زندان شده اند. «حالا آن‌ها آزاد هستند و تحت حمایت انجمن، سعی در بازتوانی و بازپروری آن‌ها و بازگشت شان به اجتماع داریم».

اسماعیل پور ادامه می‌دهد: بازیگران این تئاتر واقع گرایانه در جلسات مددکاری زیادی حضور داشته اند، اما قسمت‌های مهمی از ماجرای زندان رفتنشان را در جلسات تمرین و تکرار تئاتردرمانی مطرح کردند و پرده از نقطه‌های تاریک زندگی خود برداشتند.

من او را دوست داشتم

به گفته ارسطو که کارگردانی این نمایش را برعهده دارد، این اجرا با سایر نمایش‌هایی که در سالن‌های تئاتر دیده اید متفاوت است. راوی، مددجویی است که تجربه‌ای از بازیگری ندارد و در فضایی زنده و بدون نمایش نامه قبلی، زندگی اش را آن طور که بخواهد مطرح می‌کند و همزمان روایت قصه زندگی اش مخاطب را نیز درگیر خودش می‌کند.

«در این تئاتر مخاطب نباید بازیگر را قضاوت کند. فقط باید به حرف هایش گوش کند، خود را گاهی جای وی قرار دهد و در مواردی که ذهنش درگیر شد از بازیگر سوال هایش را بپرسد. این باعث می‌شود مخاطب برای مدتی ذهنش درگیر بازیگر (مددجو) شود و به زندگی اش و اتفاقاتی که برای او رخ داده فکر کند».

به اینجای صحبت که می‌رسیم زنی مسنی از میان مخاطبان از مهدی می‌پرسد: چرا اذیت‌های همسرت را تحمل کردی؟ چرا سکوت کردی؟ چرا اجازه دادی هر کاری دلش می‌خواهد با زندگی ات بکند؟ این همه خوبی برای چه بود؟

مهدی مکثی می‌کند. نفس عمیقی می‌کشد و در پاسخ به سوالات می‌گوید:، چون من برخلاف همسرم او را دوست داشتم و نمی‌خواستم از دستش بدهم. نمی‌خواستم زندگی ام خراب شود. من هم دلم یک زندگی پر از آرامش می‌خواست و فکر می‌کردم اگر مدتی تحمل کنم همسرم کوتاه می‌آید و زندگی مان خوب می‌شود، اما وقتی فهمیدم اشتباه کردم که وی به خاطر مهریه از من شکایت کردم و سر از زندان درآوردم.

جمع به سکوت عمیقی فرو می‌رود. مهدی قدم از قدم برمی دارد و آه عمیقی می‌کشد. انگار هنوز به ادامه زندگی اش باور دارد.

جامعه و خانواده باید آسیب دیدگان اجتماعی را بپذیرند

لطف الله محسنی عضو هیئت مدیره انجمن داوطلبان خدمات اجتماعی نیز در جریان این مراسم با اشاره به فلسفه وجودی این مجموعه می‌گوید: گاهی بعضی از افراد در دوره‌هایی از زندگی شان دچار مشکلاتی می‌شوند که در نهایت گرفتاری‌هایی را برایشان به وجود می‌آورد. این اتفاق‌ها گاهی به خاطر فشار و جو شرایط اجتماعی و گاهی نیز در پی نیاز‌های درونی و فشار‌های روانشناختی فرد رقم می‌خورد.

وی با بیان اینکه در این مسیر خیلی از کار‌ها بر دوش دولت و نظام قضایی است، ادامه می‌دهد: نظام قضایی قرار است خیلی کار انجام بدهد. اینکه این افراد را سر زندگی بازگرداند، مشکلاتشان را حل کند، کمک به بازپروری و بازگشت آن‌ها به زندگی عادی اش کند، اما واقعیت این است که نمی‌تواند. نه تنها ایران بلکه هیچ کجای دنیا نظام قضایی نمی‌تواند به تنهایی این مشکلات رفع کند، زیرا افراد در بستر اجتماع زنگی می‌کنند و منفرد و ایزوله نیستند.

به گفته محسنی از این جهت هیچ نهادی هم نمی‌تواند این افراد را مستقل و تنها ببیند. در نتیجه مشارکت جامعه در فرایند بازپروری می‌تواند بسیار اثربخش باشد. همچنین در فرایند پیشگیری از وقوع جرم جامعه نیز می‌تواند نقش ایفا کند.

«با همین رویکرد انجمن پا گرفت. وقتی خیلی از ما در قالب نهاد‌های دولتی در تلاش برای کمک به زندانیان آزاد شده بودیم، متوجه شدیم رسیدگی به مشکلات این جمعیت تنهایی ممکن نیست. ضمن اینکه ما هر چقدر هم توانمند باشیم همه مسائل را نمی‌توانیم از طریق نهادی حل کنیم. تا مردم خودشان جلو نیایند تا جامعه و خانواده فرد آزاد شده از زندان را نپذیرند تا نهاد‌های مدنی و دولتی نپذیرند، مشکلی از کسی حل نمی‌شود».

با همین نگاه بود که اعضای انجمن در قالب این مجموعه به فکر نهادینه کردن مشارکت‌های اجتماعی داوطلبان کار خود را شروع کردند.

از نگاه آن‌ها باید به صورت آهسته و پیوسته حرکت و تلاش برای آگاه سازی جامعه کنند. «حتی اگر ما امکانات زیادی مهیا کنیم، اما اگر جامعه آمادگی اش را نداشته باشد، کاری از پیش نخواهد رفت. بنابرین جز تامین نیاز‌ها و منابع و ساختار و تشکیلات نیاز به یک جریان سازی اجتماعی هم داریم».

به گفته محسنی، تئاتر امروز بخشی از نشان دادن این مسئله و آسیب به جامعه است. «فعالیت‌های بازپروری مددجویان آزاد شده با استفاده از هنر بسیار اثربخش است و بازتوانی افراد آسیب دیده به کمک هنر ثابت شده است. از طرفی نقشی است که هنر در خود فرد ایجاد و باعث می‌شود تا از این طریق وی درد‌ها و ناراحتی‌های خود را بروز دهد و باعث پایش روانی اش شود».

عضو هیئت مدیره انجمن داوطلبان خدمات اجتماعی می‌گوید: با اجرای این نمایش در واقع قدم در راهی می‌گذاریم که قرار است جامعه را نسبت به مسئولیت خود در قبال آسیب دیدگان اجتماعی بیدار کنیم که گاهی خودمان در شکل گیری آن نقش داریم و دخیل هستیم.

دومین اجرای این نمایش ۲۶ دی ماه در محل انجمن داوطلبان خدمات اجتماعی برگزار می‌شود.