بحران ویروس کرونا و مسئله مذهب در دنیا/ از سیاسی سازی بُعدِ دینی تا سودجویی برخی جریان‌ها

رویداد۲۴ العربی الجدید، رسانه نزدیک به قطر نوشت: در بحرانی که امروز به دلیل شیوع ویروس کرونا ایجاد شده است، ادیان چه جایگاهی دارند؟ سوالی که در چند سطح مطرح می‌شود؛ چه در سطح تفسیر چگونگی شیوع این ویروس و چه در سطوح سیاسی و اقداماتی که دولت‌ها برای مقابله با آن انجام می‌دهند.

در ادامه این مطلب آمده است: در سطح چگونگی شیوع ویروس، در شرایطی که احساس ترس و نگرانی و تنهایی همه مردم جهان را احاطه کرده است، یک بحران روحی و دینی نیز مشاهده می‌شود و در این میان، عده‌ای تفسیر‌های دینی از این بیماری ارائه داده و آن را از جنود خداوند می‌دانند تا به این شکل، خشم او نسبت به بندگان غیر مخلصش که از معنویات دور شده و غرق در معاصی هستند، آشکار شود. طبق این تفسیر، علت آغاز شیوع این ویروس از چین، غیر دینی بودن دولت آن و کفر اغلب مردم این کشور است، که به دیانت‌های زمینی یا فلسفه‌های اخلاقی متفکران و مصلحان چینی معتقدند و از این رو، خداوند عذاب کرونا را بر آن‌ها نازل فرموده تا از کشتار مسلمانان اویغور توسط دولت چین، انتقام بگیرد.

چون این مرض به اروپا و بویژه ایتالیا و هلند رسید، تفسیر دینی وضوح بیشتری یافت و شیوع ویروس در این کشور‌ها به فروپاشی اخلاقی و از بین رفتن ارزش‌های انسانی در این دولت‌ها ارتباط داده شد و حتی هشدار‌هایی در مورد پایان جهان مطرح گردید.

با شیوع ویروس کرونا در دولت‌های اسلامی که اغلبیت سنی دارند، بویژه دولت‌های عربی، تفسیر دینی کم کم رنگ باخت؛ هر چند که عده‌ای از طرفداران نظریه عذاب الهی، انتشار ویروس در این کشور‌ها را به ظلم و استبداد ربط دادند.

در سطح سیاست‌ها و اقدامات، تفسیر دینی شیوع ویروس، با تعدد یافتن سیاست‌هایی با بعد دینی برای مقابله با این ویروس، رنگ باخت؛ همچنانکه براساس بعضی از این سیاستها، علمای ادیان مختلف فتوا دادند که اجرای اوامر کتب آسمانی مبنی بر نظافت، عبادت، التزام دینی و اخلاقی و دوری از اماکن فحشاء، واجب است.

---

بیشتر بخوانید: ۴ سناریوی پیش‌رو برای پایان دادن به بحران ویروس کرونا به روایت گاردین

---

از سوی دیگر، مجامع دینی از مردم خواستند مراسم دینی و عبادات جمعی را تعطیل کنند و سخنرانی رهبران دینی خود را از طریق شبکه‌های الکترونیکی دنبال کنند. برای مثال، در اروپا واتیکان تبدیل به شهر اشباح شد و پاپ از طریق تلویزیون با مردم صحبت کرد. یهودی‌ها هم تمام مراسم جمعی خود را لغو کردند. در رابطه با مسلمانان، دولت سعودی مناسک عمره را متوقف کرده و مساجد را تعطیل نمود؛ علاوه بر اینکه احتمال لغو حج در تابستان آینده نیز وجود دارد.

در این میان، در شرایطی که قرنطینه همگانی شده است، صدور فراخوان‌هایی از سوی مسئولان کشور‌های غربی برای نیایش و درخواست رفع بلای کرونا، جالب توجه بود؛ همچنانکه رئیس جمهور آمریکا، در حساب کاربری توییتر خود نوشت: «برای من افتخار بزرگی است که یکشنبه ۱۵ مارس را روز دعای ملی اعلام کنم. ما کشوری هستیم که در طول تاریخ خود در چنین موقعیت‌های دشوار، برای طلب حمایت و قدرت درونی به خداوند متعال چشم دوخته ایم.»

این دعوت ترامپ، باعث تحریک برخی از علمای اسلامی شده و ایشان تصریح کردند در حالی که ترامپ دعوت به دعا می‌کند، برخی حاکمان مسلمان، مساجد را تعطیل کرده و نماز جماعت را ممنوع اعلام می‌کنند.

با وجود تفاسیر مختلف و تفاوت سیاست‌ها و اقدامات، برخی نکات اساسی وجود دارد که لازم است در تحیل بُعد دینی این بحران، در نظر گرفته شود:

۱-سیاسی سازی بعد دینی، یعنی آنچه در تعامل با کرونا، به ظاهر انگیزه‌های دینی خاصّ به نظر می‌رسد، در واقع سیاستی است که سعی دارد عامل دینی را به خدمت بگیرد تا اهداف خود را محقق کند، خواه در مقابله با دولت‌ها و خواه در مقابله بین مذاهب دینی.

۲-تحت تاثیر شرایط موجود، زمینه برای بحران‌های دینی در آینده‌ای نزدیک، فراهم می‌شود؛ که اساس آن، تقبیح متبادل بین ادیان و مذاهب مختلف است.

۳-ظهور تناقض‌ها و اختلال‌های متعدد در خطاب دینی جماعتها، جریان‌ها و شخصیت‌های دینی مختلف، در برخورد آن‌ها با بحران کرونا، چه در مورد تفسیر آن و چه در مورد مقابله با آن، نتیجه غلبه محاسبات سیاسی و دیدگاه‌های جزئی بر اصول تحلیل علمی و واقعیت در تعامل با مسائل مختلف طبیعی یا انسانی است.

۴-بحران کرونا، تناقض‌های زیادی را در دولت‌های عربی آشکار کرد؛ بویژه در خصوص موضع آن‌ها در قبال شعائر و اعمال دینی که به بهانه کرونا محدود شد؛ در حالی که دیگر فعالیت‌های جمعی و مراسم‌ها ادامه داشته و فعالیت در بخش‌های مختلفی که شاهد ازدحام جمعیت بسیاری است را ادامه دادند.

۵-هر بحرانی سودجویانی از جریان‌ها و گرایش‌های مختلف را با خود دارد؛ با آغاز بحران کرونا، در چارچوب بعد دینی، برخی مفتی‌هایی ظهور کردند که طبق هوای نفس خود احکامی صادر کردند؛ حاخام‌ها و کاهنان زیادی از شعائر دینی بعنوان وسیله‌ای برای افزایش پیروان خود و برانگیختن احساسات و عواطف مردم، استفاده کردند؛ هر چند که این اقدامات ان‌ها در قالب سخنرانی ها، پیامد‌های منفی از حیث شیوع کرونا در بین حاضران و مخاطبانشان داشته باشد.

۶-بعد دینی، صرفنظر از نکات منفی سخنرانی‌ها و محافظه کاری در مورد برخی سیاستها، یک بعد بسیار مهم در چارچوب بررسی و تحلیل پدیده‌های اجتماعی است؛ بویژه آنکه دین، هویت و مرجعیت حاکم را به نماینده میلیارد‌ها نفر از مردم جهان تبدیل می‌کند؛ نماینده‌ای که باید رفتار اجتماعی و سیاسی مردم خود را مشخص کند؛ بویژه در زمان بحران‌ها و فاجعه‌های ناگهانی که جهان معاصر گهگاه به خود می‌بیند.