رویداد۲۴ گزارش میدهد؛
ویروس کرونا چه بر سر بلوک اهل تسنن به رهبری عربستان خواهد آورد؟
شیوع کرونا سر آغاز اتفاقی است که به گفته برخی کارشناسان سقوط هژمونی عربستان بر بلوک اهل تسنن در جهان را تسریع می کند . اتفاقی که با احتمال تعطیلی مراسم حج امسال و سال آینده رقم خواهد خورد.
رویداد۲۴ از اواخر ماه گذشته عربستان سعودی همه ویزا‌های حج عمره را معلق کرد. این روز‌ها شهر‌های مقدس مکه و مدینه که عنوان پادشاه عربستان نیز به آن‌ها گره خورده (خادم حرمین شریفین) به طور کامل قرنطینه است. حتی شهروندان عربستان نیز نمی‌توانند برای زیارت به کعبه و حرم پیامبر بروند. برخی اخبار از احتمال تعطیلی حج واجب امسال خبر میدهد. این اتفاقی است که در دو قرن اخیر بی سابقه بوده است. اگرچه تعطیلی مراسم حج هنوز رسما اعلام نشده، اما وزیر حج عربستان از همه خواسته ثبت نام‌های حج را متوقف کنند و منتظر اعلام رسمی باشند.
خسارتی که عربستان در اثر تعطیلی حج امسال متحمل خواهد شد، یکی از موضوعات مهمی است که قابل توجه است؛ نشریه فارین افیر در گزارشی با عنوان «کرونا جاه‌طلبی‌های جهانی عربستان را تهدید کرد» نوشت: حجاج هرساله میلیارد‌ها دلار به اقتصاد عربستان کمک می‌کنند. از طرفی حضور حجاج در این کشور یکی از ابزار‌های قدرت نرم عربستان بوده است.
این رسانه معتقد است ویروس کرونا نشان داده چقدر اعتبار عربستان در جهان اسلام تحلیل رفته است. در خاورمیانه و دیگر نقاط جهان، شیوع کرونا رویه‌های تاریخی را تسریع کرده است: در این مورد شاهد پایان تلاش‌های عربستان برای تبدیل شدن به رهبر پان اسلامی جهان و ظهور چندقطبی گری در جهان اسلام خواهیم بود.
بیشتر بخوانید: دولت‌های عرب خلیج فارس چگونه با کرونا برخورد کردند؟
بیشتر بخوانید: دولت‌های عرب خلیج فارس چگونه با کرونا برخورد کردند؟
توقف جاه طلبی‌های جهانی
نویسنده این یادداشت در توجیه ادعای خود می‌گوید: از دهه ۱۹۶۰ میلادی عربستان سعی کرده جهان اسلام را در تصویر خود بازطراحی کند. ملک فیصل پادشاه پیشین عربستان که بین سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۵ پادشاهی کرده سیاست خارجی این کشور را بر پایه «انسجام اسلامی» طراحی کرد و این جاه طلبی بزرگی برای دولت ملتی بود که تازه در سال ۱۹۳۲ شکل گرفته بود.
در چند دهه بعد از او بازیگران متعددی در این کشور ظهور کردند. یک وزارتخانه به امور مذهبی در نهاد‌های بین المللی نظیر مجمع جهانی مسلمانان مشغول شد و هزینه‌های زیادی برای تبلیغ در سراسر جهان اسلام صرف شد. اسلام وهابی از این طریق در جهان تبلیغ شد.
در خلال جنگ سرد و زمانی که آمریکا به اهمیت عربستان در مقابله با شوروی پی برد، پروژه‌های عربستان سعودی نیز در جهان به اوج خود رسید. آمریکا با کمک عربستان از مجاهدین افغان در مقابله با شوروی حمایت کرد.
اما بعد از ۱۱ سپتامبر، پروژه تبلیغ عربستان که تحت عنوان «دعوت» شناخته می‌شود ناگهان به یک نیروی خطرناک و راهی برای تقویت تروریسم تبدیل شد.
به گزارش رویداد۲۴ دستگاه تبلیغی عربستان که در سال‌های ۱۹۷۳ تا ۱۹۹۰ در اوج خود قرار داشت از طریق مدرس ها، وابسته‌های فرهنگی سفارتخانه‌ها و خیریه‌ها در کشور‌هایی نظیر بوسنی و کوزوو به کارشان ادامه دادند، اما هرچه نظارت‌های بین المللی بر جریان‌های مالی عربستان بیشتر می‌شد، این منابع مالی بیش از پیش از بین می‌رفتند.
فاضل خلود رییس شاخه نیجریه مجمع جهانی مسلمانان به فارین افیر گفته چطور بودجه این سازمان برای یک دهه متوقف شده بوده چرا که تحقیقاتی درباره خیریه‌های وابسته به عربستان در جریان بوده است.
از طرفی عربستان با کاهش درآمد‌های نفتی نیز مواجه است. جاه طلبی‌های این کشور در سطح جهان مانند دیگر کشورهای مسلمان در ترویج مدلی از اسلام است که به آن باور دارند. ترکیه مثال خوبی مشابه همین رویه است. این کشور نیز با رویکرد‌هایی که نسبت به قدرت نرم مبتنی بر پیوند‌های تاریخی با سرزمین‌های عثمانی سابق دارد سعی میکند در نقاط دوردست مانند آسیای میانه، صحرای آفریقا تاثیر بگذارد.
ایران نیز روی فرهنگ چند هزار ساله ایرانی متمرکز شده و اندونزی و بوسنی برخیگروه‌های مسلح در خاومیانه را با همین هدف تجهیز می‌کنند.
دیپلماسی حج
اگرچه قدرت عربستان در سال‌های اخیر کم شده، اما هنوز ۱.۸ میلیارد مسلمان جهان به سمت کعبه نماز می‌خوانند و همین مساله کارت برنده‌ای در جیب عربستان است. برای مثال عربستان به اندونزی به عنوان کشوری که بیشترین تعداد مسلمان را دارد سالانه اجازه سفر ۲۳۰ هزار حاجی را میدهد. افزایش این تعداد برای هر کشوری بسیار پر اهمیت است.
اما گرفتاری‌های ریاض دراختلافات منطقه‌ای سرآغاز سیاسی شدن حج بود. امام‌های (رهبران شیعه) هر دو کشور لیبی و تونس خواستار تحریم مراسم حج تا زمان پایان جنگ یمن شدند. اخوان المسلمین از این هم فراتر رفت و رهبر این گروه در کویت فتوای ممنوعیت مراسم حج سال ۲۰۱۹ به دلیل جنایت‌های حقوق بشری عربستان در یمن را صادر کرد.
اما حج تا کنون از سال ۱۷۹۸ و حمله ناپلئون به منطقه به طور کامل تعطیل نشده است. اگرچه چندین بیماری همه گیر، محاصره و جنگ تاکنون سفر حجاج به مکه را از قرن هشتم تا نوزدهم مختل کرده، اما از سال ۱۷۹۸ و حمله ناپلئون به منطقه این اتفاق تکرار نشده بود.
بیشتر بخوانید: پایان تاریخ با ویروس کرونا/ روایت نخبگان از واکنش حکومت‌های اقتدارگرا با بحران
بیشتر بخوانید: پایان تاریخ با ویروس کرونا/ روایت نخبگان از واکنش حکومت‌های اقتدارگرا با بحران
به گزارش رویداد۲۴ اثرات همه‌گیری کرونا ممکن است از سر گیری حج سال آینده را هم تحت تاثیر قرار دهد. حج به تنهایی به دلیل حضور تعداد بالای مسلمانان از سراسر جهان به مخزن بیماری معروف بود. حاجی‌ها عمدتا سرفه‌هایی را بعد از مراسم حج با خود سوغات می‌آورند که به سرفه حج معروف است.
اما سفر مسلمانان به عربستان برای پادشاهی سعودی بسیار حائز اهمیت بود. حضور زوار و تبادلات چهره به چهره آن‌ها در جریان مراسم کلید سیاست‌های عربستان سعودی در سه قاره بود. برای مثال بنیانگذار اندونزی محمد ناصر یکی از کسانی که بار‌ها به عربستان سفر کرده و مورد علاقه ملک فیصل بود. در سال ۱۹۶۷ ناصر شورای تبلیغات اسلامی را راه اندازی کرد و آن را از سرمایه‌های سعودی تغذیه کرد. این شورا یک مدرسه شبانه‌روزی در مرکز جاوا تاسیس کرد و بسیاری از عوامل بمب‌گذاری‌های سال ۲۰۰۲ بالی در این مدرسه تحصیل کرده بودند.
ابوبکر گومی رهبر گروه تروریستی بوکوحرام در جده به عنوان مامور حج فعالیت می‌کرد. او در سال ۱۹۶۵ با پول‌های ملک فیصل بوکو حرام را در نیجریه به راه انداخت. گومی بین سال‌های ۱۹۵۵ تا ۱۹۶۵ هر سال برای حج به مکه می‌رفت. همان جا بسیاری از همکاران نیجریه‌ای خود را شخصا استخدام کرده بود.
کرونا می‌تواند بر تبادلات دانشجویی که دیگر از بازو‌های مهم تبلیغ در عربستان است نیز تاثیر بگذارد. دانشگاه اسلامی مدینه در سال ۱۹۶۱ با هدف تبادل دانشجویان خارجی برای تربین مبلغان وهابی تاسیس شد. فارغ التخصیلان این دانشگاه به در کوزو به افراد مهمی تبدیل شدند. جعفر آدم یکی از وا‌های های معروف نیجریه از دانشجویان این دانشگاه بوده و مهمترین شاگرد او محمد یوسف موسس بوکوحرام در نیجریه بود. بسته شدن مرز‌های عربستان راه‌های تبلیغی سعودی‌ها را برای مدتی سد خواهد کرد.
دوران جدید
ریاض شاید بتواند این خسارت‌هایی که اختلال در مراسم حج براش به بار آورده جبران کند. سعودی‌ها تلاش می‌کنند تا از پروژه‌های مدهبی جهانی اواخر قرن بیستم خود دور شوند. چشم انداز ۲۰۳۰ محمد بن سلمان در واقع ارتباط چندانی با امور مذهبی ندارد.
تنها یکی از ۱۳ برنامه این چشم‌انداز به مذهب اشاره کرده است. مقامات در وزارت امور اسلامی، دعوت و تبلیغات در سال ۲۰۱۹ اعلام کردند که منابع کمتری از سوی ولیعهد به آن‌ها تخصیص داده شده است. اما همزمان بقیه کشورهای منطقه برنامه‌های مذهبی خود را تقویت کرده‌اند. امارات، قطر و کویت همه درگیر محکم کردن جای پای خود هستند. امارات هزینه گروه‌های وهابی را پرداخت میکند و قطر از اخوان المسلیمن حمایت میکند. از زمان بهار عربی قطر از طیف گسترده‌ای از بازیگران اسلام‌گرا حمایت کرده که از ارتش آزادیخواه سوریه گرفته تا حماس را شامل می‌شود.
اداره امور مذهبی ترکیه که به نام دیانت معروف است از اماکن مذهبی در سراسر جهان حمایت میکند و تقریبا سازماندهی همه حجاج در منطقه برای رفتن به مکه را انجام میدهد.
اما هیچ یک از اقدامات این دولت‌ها نمی‌تواند تاثیر پروژه قرن بیستم سعودی‌ها را داشته باشد. سلفی‌گری‌ای که عربستان پایه گذاری کرد بر پایه ضدیت با شیعه و صوفیان، بذر جهادگران تکفیری را در بسیاری از کشور‌ها کاشت.
در دوران پسا کرونا، هیچ یک از کشورهای مسلمان نشین نمی‌تواند توانایی سعودی‌ها برای تبادلات بین المللی این حجم از توده را در ایام حج بازآفرینی کند.
کرونا چشم‌انداز سقوط عربستان سعودی در جهان اسلام را نمایان کرد. شش هفته پس از تعلیق حج عمره هیچ یک از کشورهای مسلمان از عربستان حمایت نکردند. در اندونزی هنوز برنامه جشن عید فطر که می‌تواند محل جمع شدن ۲۰ میلیون نفر در یکجا باشد پا برجاست. در پاکستان هنوز مردم در مساجد دور هم جمع می‌شوند و نماز می‌خوانند. کرونا به جای اینکه کشورهای مسلمان را به هم نزدیک کند ناهمگونی آن‌ها را به نمایش گذاشت و نشان داد هدایت این جمع چه برای عربستان چه هر کشور دیگری چقدر سخت است.
خبر های مرتبط
