صادق هدایت و گروه ربعه

رویداد۲۴ صادق هدایت «نفر دوم از سمت چپ» و رفقایش در منزل مجتبی مینوی «نفر دوم از سمت راست». عکس در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی گرفته شده و نشان از شکل‌گیری حلقه‌های ادبی و روشنفکری مدرن در ایران دارد.

در تصویر بزرگ علوی را می‌بینیم که بر پیانو تکیه زده است. همچنین نفر اول از سمت راست «یان ریپکا» ایرانشناس بزرگ اهل چکسلواکی دیده می‌شود که کتابی درباره تاریخ ادبیات ایران به زبان چک نوشت.

نفر نخست از سمت چپ نیز «آنتوان سوریوگین» عکاس و مینیاتوریست روسی-ارمنی است که در دوران قاجار به آنتوان خان مشهور بود و نسخه مصوری از شاهنامه فردوسی تهیه کرد.

صادق هدایت و دوستان ادیبش خود را گروه ربعه می‌نامیدند و آن‌ها را می‌توان فعال‌ترین روشنفکران دهه‌های نخست قرن دانست. نام ربعه برای به سخره گرفتن ادبای سبعه گذاشته شده بود؛ حلقه‌ای از روشنفکران نسل پیشین که کسانی، چون ملک الشعرای بهار و محمد قزوینی در آن عضویت داشتند و سیاق نگارش و فعالیت‌های ادبی شان از منظر نسل جدید کهنه و سنتی بود.

بیشتر بخوانید: صادق هدایت ؛ نویسنده مرموز ایران

اعضای حلقه ربعه (حلقه صادق هدایت) همگی نسبت به نسل پیشین نوگرا و ساختارشکن بودند. مهمترین عضو حلقه نیز صادق هدایت بود. مجتبی مینوی درباره ربعه چنین می‌گوید: «ما با تعصب جنگ می‌کردیم و برای تحصیل آزادی می‌کوشیدیم و مرکز دایره ما صادق هدایت بود.»

بزرگ علوی درباره گروه ربعه می‌نویسد: «مسعود فرزاد برادرزن سعید نفیسی بود و گاهی برای اینکه خودی نشان بدهد به خانه شوهر خواهرش می‌رفت. هر هفته آن‌جا فاضلان و سردمداران ادب جمع می‌شدند. فرزاد ما را هم همراه خود می‌برد. ما جوجه نویسندگان تازه از تخم درآمده می‌خواستیم سری توی سرها دربیاوریم. ما چهار نفر بودیم و آن‌ها هفت نفر. آن‌ها را ادبای سبعه می‌نامیدند. شمع مجلس ما صادق هدایت بود. روزی مسعود فرزاد به شوخی گفت: اگر آن‌ها ادبای سبعه هستند، ما هم ادبای ربعه هستیم. گفتم: آخر ربعه که معنی ندارد. گفت: عوضش قافیه دارد، دیگر معنی لازم نیست.»