پشت پرده سفر ظریف به بغداد و حضور مصطفی الکاظمی در تهران

رویداد۲۴ سوداد الصالحی در میدل ایست آی نوشت: نخست وزیر جدید عراق روز سه شنبه در مقابل خبرنگاران در تهران ایستاد و به نقش ایران در شکست گروه داعش اذعان کرد. جمله‌ی بعدی مصطفی الکاظمی، اما آب سردی بود بر اظهارات پیشتر او. نخست وزیر عراق گفت: «و به همین دلیل است که عراق در کنار جمهوری اسلامی ماند تا بر بحران اقتصادی اش فائق آید و خود را بازاری برای محصولات ایرانی تبدیل کرد.

در واقع می‌توان گفت که پیوند دادن کمک‌های اقتصادی به کمک‌های ایران به جنگ با داعش و ترسیم خطوط بین بغداد و تهران نشانگر تغییر چشمگیر در گفتمان رسمی عراق نسبت به ایران به طور ویژه و در سیاست خارجی به طور کلی بود.

---

بیشتر بخوانید: بازگشت تحرکات دیپلماتیک به خاورمیانه/ الکاظمی پایه مصالحه میان ریاض و تهران را بنا می‌کند؟

---

به گفته کاظمی، روابط تهران و بغداد باید با رعایت اصل برابری همراه باشد.

در همین ارتباط فادی الشیماری، رئیس جریان الحکمه عراق به عنوان یکی از بزرگترین احزاب شیعه و طرفدار نخست وزیر جدید تصریح کرده است: سازماندهی مجدد روابط بین عراق و ایران، به طوریکه هر دو کشور به صورت برابر با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، یک چالش واقعی برای دولت کاظمی است.

به طور کلی باید در نظر داشت که یک عراق قدرتمند، پایدار، در حال احیا و دارای حاکمیت می‌تواند نقش مهمی در خاورمیانه در همه سطوح داشته باشد و ایران می‌تواند از این شرایط به عنوان یک فرصت بهره‌مند شود.

هفده سال رقابت بین قدرت‌ها و سایر بازیگران منطقه‌ای باعث ایجاد آشفتگی در عراق شده است و هر یک از طرفین از طریق شبکه‌های خاصی به تقویت نفوذشان در کلیه‌ی بخش‌های دولتی، قانونی، قضایی و امنیتی عراق پرداخته اند.

در همین حال، نزاع‌های داخلی، تحریم‌های اقتصادی، غفلت و فساد مقامات، اقتصاد عراق را فلج کرده و آن را کاملاً به نفت وابسته کرده است.

اگرچه عراق دومین تولیدکننده بزرگ نفت اوپک است، اما دولت از ماه آوریل نتوانسته ماهانه حدود ۷ میلیارد دلار برای حقوق بیش از شش میلیون کارمند دولت، بازنشستگان و ذینفعان شبکه‌های رفاه اجتماعی تأمین کند.

به گفته‌ی مقامات عراق، کاظمی برای مقابله با بحران اقتصادی فعلی که بر اثر شیوع کرونا ویروس و افت شدید قیمت نفت به وجود آمده است، با چالش‌های زیادی روبرو است. در این شرایط کاظمی اعلام کرده که رهایی اقتصاد عراق از یوغ نفت و به حداکثر رساندن درآمد این کشور از مهمترین اهدافش است.

بازسازی روابط با ایران، آمریکا و عربستان سعودی تلاشی زودهنگام از طرف کاظمی برای جلوگیری از سقوط اقتصادی پیش بینی شده در عراق و دفع شورش میلیون‌ها عراقی به شمار می‌رود که پرداخت حقوقشان با تأخیر مواجه شده است.

گفتنی است، کاظمی قرار بود در تاریخ ۲۰ ژوئیه به دیدار سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان برود، اما این دیدار به دلیل بستری شدن پادشاه سعودی به تعویق افتاد. لغو سفر نخست وزیر به عربستان سعودی باعث سردرگمی زیادی در عراق شد. بیشتر نیرو‌های سیاسی عراق ادعا کردند که بیماری پادشاه یک بهانه است و ریاض نمی‌خواهد پذیرای پیامی باشد که کاظمی از طرف ایران حامل آن است.

گفتنی است، یکی از مشاوران کاظمی گفت: به دلیل وخیم شدن سلامتی سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی سفر نخست وزیر عراق به ریاض لغو شده است. مهم اینکه، درست یک روز قبل از اعلام این خبر، جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به بغداد سفر و با نخست وزیر عراق دیدار کرده بود.

گرچه مشاوران کاظمی به صراحت اعلام نکرده اند که طرف ایرانی پیام‌هایی برای سعودی‌ها به عراقی‌ها داده است، اما آنان به صورت ضمنی گفتند که عراق از ایفای نقش واسطه بین تهران و ریاض امتناع می‌کند. در این ارتباط، هشام داود، مشاور نخست وزیر عراق اعلام کرد: ما می‌خواهیم از منافع خود دفاع کنیم، نمی‌خواهیم نقش میانجی را در منطقه بازی کنیم و تمایل نداریم که پستچی باشیم، چون این توهین آمیز است. به گفته داود، اعمال حاکمیت برای عراق به این معناست که بتواند رابطه‌ی متعادلی با همه‌ی طرف‌ها از جمله ایران، عربستان و آمریکا برقرار کند.

لازمه میانجیگری عراق این است که در وهله‌ی اول حاکمیت میانجی پذیرفته شود و سوال این است که آیا تهران این واقعیت را خواهد پذیرفت؟ ایران زیر سایه‌ی تحریم‌های شدید ایالات متحده ضربه خورده و به متحدین عراقی اش وابسته است تا بتواند شرایط اقتصادی خود را در این کشور حفظ کند، بازار‌های عراق را با کالا‌های ایرانی پر کند و نفت را از طریق بنادر و امکانات عراق به فروش برساند.

در همین حال، طبق گفته منابع دولتی، حجم مبادلات تجاری با ایران در شش ماه گذشته ۴۰ درصد کاهش یافته است.

یک سیاستمدار برجسته شیعه که با مذاکرات اخیر بین ظریف، کاظمی و رهبران شیعه ایران آشنایی داشت، گفت: ایران باید تصمیم مهمی بگیرد و انتخاب کند که کدام عراق را می‌خواهد. آیا می‌خواهد با یک عراق با ثبات و به لحاظ اقتصادی قوی ارتباط داشته باشد یا عراقی که تحت فرمان جنگ سالاران قرار گیرد و به زودی تبدیل به یک مشکل برای تهران شود.

شواهد نشان می‌دهد که در داخل ایران در مورد این موضوع رقابت وجود دارد. از سوی دیگر، با توجه به شواهد می‌توان پیش بینی کرد که یک تغییر استراتژیک از طرف ایران در این موضوع شاهد خواهیم بود.

دیدار ظریف که در شرایط موجود عجیب هم به نظر می‌رسید، ظاهراً با هدف تبریک به کاظمی برای انتصاب وی و نشان دادن هماهنگی سطح بالا بین دولت‌های عراق و ایران انجام شد.

جلسه اول شامل بحث در مورد جزئیات سفر آتی کاظمی به تهران بود و به وی اطمینان داده شد که از او به عنوان "نخست وزیر یک کشور دوست" به خوبی استقبال می‌شود.

ظریف گفت که این استقبال بیانگر حمایت کامل از او و دولتش است و برای اثبات این امر، ولی فقیه که طی شش ماه گذشته به جز یک نفر با مقام دیگری ملاقات نداشته است، وی را در محل اقامت خود خواهد پذیرفت.

البته دیدار ظریف و کاظمی پشت در‌های بسته انجام شد و جزئیاتش مشخص نیست. اما به نظر می‌رسد که ایرانیان از کاظمی ضمانت می‌خواهند که دولت وی روابط کامل با ایران را قطع نکند و مرز‌های عراق را به روی کالا‌های ایرانی نبندد.

داود، مشاور ارشد نخست وزیر گفت: کاظمی در گفتگو با ایرانیان صریح و آشکار سخن گفت. وی تصریح کرد که منافع و نگرانی‌های ایران را می‌فهمد، اما ایرانی‌ها باید بدانند که منافع عراق در گروی تنوع در روابط بغداد در منطقه و جهان است.

نخست وزیر عراق به طرف ایرانی گفت: می‌توانم تضمین کنم که سرزمین‌های عراق نقطه آغاز هیچگونه تجاوز علیه ایران نخواهند بود و عراق بخشی از ائتلاف علیه ایران نیست. اما وی همچنین تصریح کرد که بغداد برای حفظ بازارهایش و جذب سرمایه گذاران خارجی به امنیت نیاز دارد.

پس از دیدار ظریف با کاظمی در عراق شاهد تبادل پیام‌های پنهان بین دو طرف بودیم. به هر حال، مصطفی الکاظمی، نخست وزیر جدید عراق به تهران سفر کرد و با سران ایران ملاقات کرد.

این دیدار محرمانه بود و جزئیاتش منتشر نشد. اما یک مقام عراقی نزدیک به کاظمی گفت: دولت عراق سفر نخست وزیر به تهران را مثبت می‌داند. وی ادامه داد: برای ایرانی ها، اقتصاد اولویت است و برای ما امنیت برتری دارد. تضمین این که ایران به آنچه می‌خواهد دست یابد، مستلزم اعمال نوعی تجارت سفت و سخت میان تهران و بغداد است.

ناگفته نماند که در سفر کاظمی به ایران، چهره‌های سیاسی حامی ایران نخست وزیر را همراهی نمی‌کردند.