به یاد پژوهشگری اندیشمند، امیرحسین آریان پور

رویداد۲۴  امیرحسین آریان‌پور، جامعه شناس، پژوهشگر، نویسنده، فرهنگ نویس و مترجم توانمند، هشتم اسفند ۱۳۰۳ در خانواده‌ای اهل علم در تهران به دنیا آمد. خانواده مادری او از لحاظ تاریخ نویسی و ادب، در ایران عصر قاجار شهرت داشت؛ و خانواده پدری اش به عنوان رهبر طایفه‌ای از عشیرة لر بیران‌وند که به کاشان تبعید شده بود، در حاشیة کویر، شورش یا به اصطلاح دولتیان، «یاغیگری» پنجاه ساله‌ای به راه انداخته و مزاحم دولت تهران و حامیان داخلی و خارجی آن گردیده بود. با آن که خانواده آریان پور پس از تولدش، همواره زیر نظارت و فشار پلیس قرار داشت و به سختی زندگی می‌کرد، وی از چهار سالگی به همت مادرش، بانو فخر ایران سپهری که برای آموزش و پرورش کودکان روشی خاص داشت، به درس خواندن پرداخت ودر دهه‌های بعد در ایران و لبنان و ایالات متحده آمریکا در رشته‌های متنوع تحصیل کرد و دوره‌های دکتری علوم اجتماعی و فلسفه و علوم تربیتی و ادبیات فارسی را گذرانید. ضمناً به سنت پدران خود، در ورزش‌های گوناگون ورزیده شد و در وزنه برداری به مقام «قهرمان کشور» و «قهرمان خاور نزدیک» رسید. در سن ۱۸ سالگی یعنی در سال ۱۳۲۱ در مسابقات بوکس خراسان شد. آریان پور از سیزده سالگی به ترجمه و نگارش رو کرد و از پانزده سالگی به بعد جز معلمی که در مواردی با کتابداری و ترجمه و کتاب نویسی همراه بود، شغلی پیش نگرفت. چهل سال معلمی کرد و در این تمام این مدت نیز در تلاش برای پرورش ده‌ها هزار دانشجو، به فراخور نیاز‌های تکاملی جامعه، کتاب‌های متعدد به نسل جوان عرضه داشت. وی از نظریه‌پردازان در زمینه علم جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی نیز به شمار می‌آید و در گسترش آن بیشترین تلاش‌ها و خدمات را در حوزه پژوهش و تحقیق به عمل آورد. در سه زمینه، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و معرفت‌شناسی گام‌های ارزنده‌ای برداشته و خلاقیت علمی را با درونمایه جنبه‌های اخلاقی دانش و پژوهش به عنوان وجه مشخصه تلاش‌هایی همراه داشت. کار عظیم او تدوین فرهنگ تفصیلی علوم اجتماعی (در حوزه فرهنگ فلسفه و جامعه‌شناسی) به چهار زبان فارسی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که در مدت زمانی بیش از چهل سال به طول انجامیده و بی شک، یکی از مهمترین آثار فرهنگ تفصیلی علوم در زبان پارسی و یکی از گرانبهاترین و بزرگترین آثار امیرحسین آریان پور است که حاوی سیصدهزار فیش بوده و تاکنون انتشار نیافته است. آریان پور پسرخاله سهراب سپهری شاعر بزرگ معاصر و نوه نایب حسین کاشی است. ابتکار ترجمه پسوند ایسم (-ism) به «-گرایی» از آن اوست. وی در مقدمه ترجمه سیر فلسفه در ایران می‌نویسد: ««ism-»‌های غربی را با پسوند «-گرایی» - که با تأیید مرحوم دکتر محمدباقر هوشیار نخست در سال ۱۳۲۵ به‌کارش بردم، و اکنون زبانزد بسیاری از اهل علم و ادب است - ترجمه کردم [ وی در سال ۱۳۵۹ بازنشسته شد و از آن پس اوقات خود را برای اتمام تحقیق فلسفی وسیعی که سال‌ها پیش شروع کرده بود، وقف کرد. امیرحسین آریان‌پور در روز دوشنبه ۸ مرداد ۱۳۸۰ در تهران درگذشت. پیکر وی در بهشت زهرای تهران و در آرامگاه خانوادگی آریان‌پور به خاک سپرده شد.

در زمینه ترجمه آثار زیر از وی به یادگار مانده است:

ترجمه‌ها • علم اخلاق (تهران، ۱۹۴۳) • آموزشگاه‌های فردا (تهران، ۱۹۴۹) • تاریخ تمدن ویل دورانت (تهران، ۱۹۵۹) (جلد سوم) • دشمن مردم (تهران، ۱۹۵۹) • سیر فلسفه در ایران (تهران و ۱۹۶۸) • زمینه جامعه‌شناسی • مرز‌های دانش

انجمن صنفی مترجمان شهر تهران یاد و خاطره این پژوهشگر و مترجم بزرگ را گرام یداشته و برای روح وی از خداوند منان آرامش مسئلت می‌دارد. نامش جاوید باد.