قدیمی‌ترین تصویر ثبت شده از مراسم محرم در دوره قاجاریه

رویداد۲۴  تصویری از مراسم عزاداری محرم در سال ۱۲۸۰ در دوران قاجاریه که توسط آنتوان سوروگین عکاس روسی ثبت شده است. بخش عمده‌ای از تصاویر به جا مانده تاریخی از ایران توسط سوریوگین ثبت شده است.

 

عزاداری ماه محرم از عصر صفویه در ایران باب شد و رفته رفته مراسم جدیدی به آن اضافه شد. در دوران قاجاریه که اکثر جمعیت کشور به مذهب تشیع گرویده بودند و نهاد‌های مذهبی شکل گرفته بود، عزاداری‌ها به صورت نظام‌مند برگزار می‌شدند؛ دهه محرم عزای ویژه‌ای گرفته می‌شد و به مدت دو ماه هر گونه جشن و شادی و موسیقی تقبیح می‌شد.

 

در دهه نخست ماه محرم نیز مراسم باشکوهی در حضور ناصرالدین شاه در تکیه دولت برگزار می‌شد که شامل تعزیه، شعرخوانی در رثای سیدالشهدا و پخش غذای نذری می‌شد.

 

دوستعلی معیرالممالک در خاطراتش محرم را چنین وصف می‌کند: «پوششی فراخ بر سقف تکیه دولت افراشته و به اصطلاح تکیه را می‌بستند. در بزرگ نارنجستان تا در تکیه دولت در دو سوی تجیری (حصیری از جنس نی که دور محوطه نصب کنند) سرخ‌فام کشیده و خیابانی به عرض سه ذرع بین آن برای عبور اهل حرم می‌گذاشتند. هنگام رفتن به تکیه بانوان با مهمان‌های خود دسته دسته از میان تجیر‌ها می‌گذشتند و کنیزان سینی‌های عدس و برنج بو داده و لوازم چای به دست از دنبالشان روان بودند. گاه شاه در ابتدای تجیر به تماشا می‌ایستاد و با هر دسته از راه مزاح سخن می‌گفت. چون اهل حرمسرا به طبقات بالای تکیه رفته جا می‌گرفتند آغانور محمدخان کلیدار در را از پس آنان قفل می‌کرد. پس از ختم روضه‌خوانی تعزیه آغاز می‌شد. تعزیه‌خوان‌ها که یکصد تن بودند در یکی از دالان‌های وسیع تکیه گرد می‌آمدند و جوان نابالغ و خوش‌آوازی که بچه‌خوان نامیده می‌شد. حرکت دادن علم شاه که روز سوم محرم معمول می‌گردید به راستی تماشایی بود. علم مزبور را که پنجه بزرگی از زرناب بر بالایش می‌درخشید به اندرون می‌آوردند. انیس‌الدوله متصدی بستن و زینت آن بود و پس از آنکه علم را به انواع جواهر و طاقه شال و زری‌های گران‌بها می‌آراست آن را کنار حوض بزرگ اندرون قرار داده «دوستگاهی»‌های پر از شربت گردش می‌نهادند. زن‌های شاه و دیگر اهل اندرون که بالغ بر سه هزار تن می‌شدند گرد علم حلقه می‌بستند و انیس‌الدوله در پاین آن ایستاده شربت می‌داد. اهل اندرون و خانم‌هایی که از خارج دعوت می‌شدند به نوبت در هر یک از مجالس مزبور برای استماع ذکر مصیبت شرکت جسته پس از ختم مجلس به خوردن قاهوت و برنج و عدس بو داده و کشیدن قلیان می‌نشستند.»

---

بیشتر بخوانید: مراسم خونریزی ویژه متعصبان !/ قمه زنی چطور به ایران آمد و چرا ممنوع شد؟

---

به گزارش رویداد۲۴ در روز‌های پایانی دهه نیز بسیاری در میدان‌ها و دسته‌ها قمه می‌زدند و دسته‌های عزاداری با طبل و موسیقی در کوی و برزن به راه می‌افتادند. علاوه بر قمه زدن مراسمی، چون زخم‌زنی، سنگ‌زنی قفل آجین و شمع‌آجین کردن بدن وجود داشت.

 

از یک دوره به عنوان یکی از مراسم فرعی، قمه زدن نیز در ایران رواج یافت. شیعیان آسیب زدن به بدن خود را نوعی نزدیکی به بدن آسیب دیده امام حسین می‌دانستند و به همین علت مراسم خشن و خون‌آلودی مانند قمه زنی و شمع آجین کردن بسیار رواج داشت.