چهار نکته درباره امضای سند قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین/ چرخش به شرق یا ناامیدی از بایدن؟

رویداد۲۴ خدیجه غبیشاوی: قرار است امروز شنبه سند جامع همکاری‌های ۲۵ ساله میان ایران و چین از سوی وزرای خارجه دو کشور امضا شود؛ سندی بالادستی که شامل ابعاد اقتصادی و سیاسی است و به گفته سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران ابعاد اقتصادی همکاری‌های دو کشور در حوزه‌های مختلف و مشارکت ایران در ایده کمربند راه چین و همچنین محوریت خاصی برای توجه به بخش‌های خصوصی دو کشور در  این سند در نظر گرفته شده است. علی لاریجانی، مذاکره و راهبری این سند را که ایده آن از سال 94 در دست بررسی بوده است را برعهده دارد.

برنامه ۲۵ ساله ایران و چین تیرماه گذشته به تصویب هیئت دولت رسید و در همان زمان انتقادات بسیاری متوجه این قرارداد بود. روحانی درباره جزئیات این سند این طور توضیح داد که این همکاری، زمینه‌ای برای مشارکت ایران و چین در پروژه‌های اساسی و زیرساخت‌های توسعه‌ای از جمله طرح بزرگ کمربند ـ راه ابریشم است و فرصتی برای جلب سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف اقتصادی از جمله صنعت، گردشگری، فناوری اطلاعات و ارتباطات خواهد بود. ظاهرا بخش اصلی برنامه همکاری ایران و چین به بخش صنعت، خصوصا صنعت نفت و گاز مربوط می‌شود.

در سوم سپتامبر ۲۰۱۹ وبگاه «پترولیوم اکونومیست» جزئیاتی از این سند را افشا کرد و نوشت چین ۲۸۰ ملیارد دلار در توسعه بخش نفت و گاز و صنعت پتروشیمی ایران سرمایه‌گذاری خواهد کرد. همچنین ۱۲۰ میلیارد دلار دیگر در ارتقای زیرساخت‌های حمل و نقل و تولید ایران سرمایه‌گذاری خواهد شد. به گفته پترولیوم اکونومیست ایران از برنامه همکاری راهبردی با چین سه منفعت خواهد داشت اول اینکه چین عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل است و حق وتو دارد بنابراین می‌تواند در شورای امنیت از ایران دفاع کند. دوم برنامه همکاری مزبور تولید نفت و گاز ایران را تسریع خواهد کرد و سوم اینکه چین با وجود تحریم‌های یکجانبه آمریکا، واردات نفت از ایران را بیشتر خواهد کرد. در همان زمان رویداد ۲۴ با انتشار گزارشی به بررسی مواضع موافقان و مخالفان این سند پرداخت.

وزیر خارجه چین هم‌اکنون در تهران به سر می‌برد و پس از دیدار حسن روحانی، علی لاریجانی به دیدار محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران رفت.

وزیر امور خارجه چین در دیدار با لاریجانی گفت که روابط کشورش با ایران تحت تاثیر شرایط روز نخواهد بود، بلکه دائمی و استراتژیک است. لاریجانی نیز در این دیدار عنوان کرد که جمهوری اسلامی ایران مستقلا در مورد روابطش با کشورها تصمیم می گیرد و مانند برخی کشورها نیست که با یک تلفن تغییر موضع دهند. 

بیشتر بخوانید:تاثیر قرارداد ‌۲۵ ساله بر اقتصاد ایران/ مخالفان و موافقان قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین چه می‌گویند؟

حال قرار است در بحبوجه تلاش‌ها برای احیای برجام و همچنین در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ در ایران این سند به امضای دو کشور برسد. در ادامه این گزارش به چند نکته مهم پیرامون این سند اشاره می‌کنیم.

۱) چین تلویحا امضای سند توافق ۲۵ ساله ایران و چین را به حل مسائل منطقه‌ای منوط کرده بود. پکن سال گذشته همزمان با پیشبرد گفتگو‌ها بر سر سند توافق ۲۵ ساله ایران و چین خواستار اجرای گفتگو‌های منطقه‌ای بر سر بحران‌های موجود در خاورمیانه نیز شد. اواخر تابستان ۹۹ و همزمان با اجرای مذاکرات بر سر سند ۲۵ ساله نماینده ویژه شی جین پینگ، رئیس جمهور چین پیامی را به محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی تحویل داد که در آن بر تقویت روابط نزدیک و دوستانه و همچنین مشارکت استراتژیک جامع میان دو کشور تاکید شده بود.

درخواست چین برای انجام گفتگو‌های منطقه‌ای به نظر می‌رسد در راستای نقشه راه این کشور برای امضای سند جامع استراتژیک با ایران و امارات بوده چرا که حل درگیری‌ها در منطقه می‌تواند زمینه را برای تعمیق همکاری‌های اقتصادی میان چین و دیگر کشور‌های منطقه خاورمیانه را فراهم کند. در همین راستا، سفر وزیر خارجه چین به ایران در میانه تور خاورمیانه وی تعریف می‌شود. وی نخست به عربستان و سپس به ترکیه سفر کرد و در سومین مقصد خود هم اکنون در تهران به سر می‌برد و قرار است به امارات و بحرین و عمان نیز سفر کند. حل و فصل بحران‌های خاورمیانه از جمله جنگ یمن و همچنین ثبات در عراق احتمالا از پیش شرط‌های چین برای ورود به عرصه همکاری‌های طولانی مدت با کشور‌های منطقه بوده، به تازگی نیز عربستان طرح آتش بس در یمن با میانجیگری سازمان ملل را پیشنهاد داده است. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا توافقاتی میان چین و عربستان و ترکیه و ایران بر سر بحران‌های منطقه‌ای در جریان است که اکنون تهران و پکن به مرحله امضای توافق جامع رسیده‌اند؟

۲) مذاکره کننده ارشد سند جامع ۲۵ ساله ایران و چین علی لاریجانی است. کسی که از او به عنوان یکی از گزینه‌های اصلی انتخابات ۱۴۰۰ در ایران یاد می‌شود. پیشتر رویداد‌۲۴ در گزارشی با عنوان «امین نظام» در جاده ابریشم/ لاریجانی توافق ۲۵ ساله ایران و چین را امضا می‌کند؟ به موضوع حضور علی لاریجانی رئیس سابق مجلس در راهبری توافق ایران و چین پرداخته و در این باره نوشتیم که دیپلمات قدیمی با حکم حکومتی ماموریت ویژه برای توسعه مناسبات اقتصادی ایران را برعهده گرفته است تا گمانه زنی‌ها درباره انزوای لاریجانی پس از ۱۲ سال تکیه بر کرسی ریاست قوه مقننه را رد کرده و بر احتمال نقشه راه لاریجانی برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ مهر تایید بزند.

لاریجانی یک بار سال ۹۷ به چین سفر و درباره این سند رایزنی کرده بود و اگرچه سنگ بنای این توافق در سال ۹۴ و در جریان سفر رئیس جمهور چین به ایران گذاشته شده بود اما این لاریجانی بود که به گفته نزدیکانش در میانه مشغولیت دولت بر سر پرونده مذاکرات هسته‌ای با حکم حکومتی برای پیشبرد این سند پیگیری‌ها و سفر‌هایی داشته است. برای اولین بار نیز این رویداد‌۲۴ بود که خبر داد علی لاریجانی چهره برنامه‌ریز قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین است و فرایند این توافق نیز زیر نظر او پیش می‌رود؛ اطلاعاتی که نشان می‌داد جمهوری اسلامی ایران در چرخشی آشکار از غرب به شرق در حال رونمایی از بازوی جدید دیپلماسی خود است. علی لاریجانی که این روز‌ها عنوان مشاور رهبری را نیز یدک می‌کشد در حال تقویت برند خود و پیشبرد سند توافق ۲۵ ساله ایران و چین در راستای مهیا کردن مقدمات حرکت به سمت پاستور است. برهمین اساس، امضا و اجرای این سند بالادستی می‌تواند بیش از گذشته لاریجانی را به عنوان یکی از گزینه‌های جدی ورود به پاستور تلقی کرد.

۳) پیشبرد و اکنون امضای سند جامع ۲۵ ساله میان ایران و چین در شرایطی صورت می‌گیرد که تهران و واشنگتن همچنان در کشاکش احیای برجام به سر می‌برند. اگرچه جو بایدن با شعار بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای ایران بر سر کار آمد اما با گذشت سه ماه از حضور وی در قدرت همچنان بر سر احیای برجام اختلافات جدی میان ایران و گروه ۱+۵ وجود دارد تا جایی که اروپا و آمریکا با حمایت چین از طرح توافق جدید و گسترده‌تری با ایران سخن می‌گویند. طرحی که با مخالفت جدی تهران مواجه شده است. امضای سند توافق راهبردی چه تاثیری بر روند احیای برجام دارد و آیا تهران به دنبال استفاده از این سند به عنوان اهرمی سنگین در روند احیای برجام و تعامل با غرب است یا اینکه توافق ۲۵ ساله، تفاهمی راهبردی میان تهران و پکن در نتیجه تعلل غرب است؟

۴) دشمنی آمریکا با چین که در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ به بالاترین حود خود رسید، با روی کار آمدن جو بایدن نه تنها کمتر نشد بلکه همچنان تنش در روابط دو کشور با عمق و شدت خود ادامه دارد. دشمنی آمریکایی‌ها با چین همچنان ادامه دارد و اگرچه در دوره ترامپ بیشتر مسائل اقتصادی، تجاری و تعرفه‌ها مطرح بود در دوران بایدن مسائل حقوق بشری نیز به فهرستی از موارد مورد اختلاف میان دو کشور افزوده شد و حتی کارگروه ویژه‌ای برای مقابله با چین با دستور بایدن در پنتاگون تشکیل شده است. شواهد از ادامه سیاست‌های ترامپ علیه چین در دوران ریاست جمهوری بایدن حکایت دارد؛ امری که در قبال ایران و برجام نیز تا اندازه زیادی حداقل در دوران دوره نخست ریاست جمهوری بایدن قابل پیش بینی است. به همین خاطر می‌توان این فرضیه را مطرح کرد که ایران و چین هردو ناامید از تغییر سیاست‌های آمریکا در ادامه چهارسال ریاست جمهوری ترامپ در تصمیمی راهبردی حرکت به سوی یکدیگر را تسریع بخشیده‌اند و به دنبال تقویت استراتژیک روابط خود هستند.