نحسی سودهای موهومی در صنعت بیمه / سود شرکت‌های بیمه‌ای چقدر واقعی است؟

رویداد۲۴ هما حسینی: سودهای موهومی پدیده‌ای است که طی دهه‌های اخیر در صنعت بیمه ایران مساله‌برانگیز شده است؛ برخی مدیران بیمه‌ای برای معکوس نشان‌دادن عملکردشان با ذخایر خود بازی می‌کنند و زیان را جای سود جا می‌زنند. بحث بر سر این پدیده در دو سال اخیر با شیوع کرونا و فراز و فرودهای شرکت‌های بیمه‌ای در بورس جدی‌تر از قبل شده است. سود شرکت‌های بیمه‌ای در یک سال اخیر چقدر واقعی است؟

چند سال پیش بود که بزرگ‌ترین شرکت بیمه در ایران ظرف یک سال از سود چند میلیاردی به ضرری هزار و ۵۰۰ میلیاردی رسید اما همان شرکت اکنون زیان انباشته‌ای نزدیک به ۱۰ هزار میلیارد تومان دارد. معکوس نشان دادن عملکرد، فقط به این شرکت خلاصه نمی‌شد و پیش‌تر هم وجود داشت. سال ۹۴ رییس وقت بیمه مرکزی از عملکرد یک شرکت بیمه ای خبر داد که باید ۷۰ میلیارد تومان زیان شناسایی می‌کرد ولی ۲۰ میلیارد تومان سود توزیع کرده بود.

محمد ابراهیم امین صراحتا اعلام کرد که « بیمه مرکزی هنوز به آنجایی نرسیده که بتواند قبل تصویب چنین سودهایی در مجمع جلوی آن  را بگیرد. از طریق  سیستم حسابرسی باید به جایی رسید که جلوی برگزاری مجمعی که می خواهد سود موهوم توزیع کند را بگیریم.» اما با گذشت چند سال در بر همان پاشنه می‌چرخد و با اوج و فرودی که شرکت‌های بیمه‌ای در بازار بورس ۹۹ تجربه کردند، شرایط جدی‌تر از قبل هم شده است.

رویداد۲۴ پیش‌تر در گزارشی از سودهای ۲ تا ۱۸ برابری شرکت‌های بیمه خبر داده بود و در این گزارش در گفت‌وگو با صاحب‌نظران صنعت بیمه بررسی کرده‌ایم آیا سودهای بیمه‌ها واقعی است؟ چه ترفندهایی برای سوددده نشان دادن شرکت‌های بیمه‌ای وجود دارد؟

عباس هشی عضو انجمن حسابداران مستقل معتقد است شبهه سودسازی در مورد تمامی شرکت‌های بیمه‌ای وجود دارد و ریشه آن را در نوع نگاه و انجام محاسبات برآوردی آتی (آکچوئری) می‌داند. او در گفتگو با رویداد۲۴ صحبت‌های خودش را با یک مثال درمورد ابهامات فسادبرانگیز در صنعت بیمه شروع می‌کند و می‌گوید: «کمیسیون‌های شرکت‌های بیمه‌ای از جمله ابهاماتی است که برای حسابرسان وجود دارد، چون شفافیت لازم را ندارد شبهه‌برانگیز است.»

بیشتر بخوانید:کاسبی بیمه‌ها از مردم در قرنطینه / سود شرکت‌های بیمه‌ای خودرو از کرونا چقدر بوده است؟

اما مساله مورد سوال دیگر از نظر این کارشناس حسابداری سود‌های به اصطلاح فیک در صنعت بیمه است. او توضیح می‌دهد: «بخشی از هزینه‌ها و درآمد‌های شرکت‌های بیمه‌ای واقعی و مشخص است، اما بخشی از آن برآوردی است. در این میان بین کارشناسان اختلاف نظر وجود دارد که گفته می‌شود محاسبات اکچوئری (برآوردی آتی) واقعی نیست، عده دیگری می‌گویند که محاسبات آکچوئری براساس ابلاغ‌های بیمه مرکزی است و بیمه مرکزی باید پاسخ‌گو باشد.»

به گفته هشی، درصد واقعی درآمد و هزینه در بخش تولیدی بیش از ۹۰ درصد است، اما در بیمه بخش عمده مالی سنوات آتی است. برخی می‌گویند شرکت‌های بیمه‌ای شبهه سودسازی دارند، ریشه این ادعا بیش از هر چیز در این است که فصل مشترکی درباره محاسبات اکچوئری وجود ندارد.

او ادامه می‌دهد: هیات مدیره‌های شرکت‌های بیمه‌ای می‌گویند سود ما واقعی است و مسئولیت نسبت به صحت گزارش هیات مدیره با بازرس است. اما تا چه حد بیمه مرکزی بر این گزارش‌های حسابرسی نظارت دارد و از روش‌های مقایسه‌ای میان گزارش‌های حسابرسی شرکت‌های بیمه‌ای استفاده می‌کند؟

به گفته این عضو انجمن حسابداران تاکنون تنها برخورد بیمه مرکزی با شرکت‌های بیمه‌ای با شرمت بیمه توسعه بوده است که هنوز هم سرنوشت آن مشخص نیست.

شرکت بیمه توسعه طی ۵ سال یک‌هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان حق بیمه از مردم دریافت کرده، اما تنها ۸۰۰ میلیارد تومان به زیان‌دیدگان خسارت پرداخت کرده بود. به گفته هشی هم‌اکنون هم چنین تجربه‌هایی در میان شرکت‌های بیمه‌ای وجود دارد، اما بیمه مرکزی نتوانسته شناسایی دقیق و نظارت کافی داشته باشد.

یکی از مواردی که در یک سال اخیر درباره شرکت‌های بیمه‌ای سوال‌برانگیز شده، تاثیر شیوع کرونا و منع تردد‌ها و قرنطینه بر بیمه‌های مشمول خودرو است. آیا عملکرد شرکت‌های بیمه‌ای در این بخش جزو موارد سود‌های موهومی است، از این منظر که با خسارات کمتری در برابر حق بیمه‌های پرداختی مواجه بوده و از سوی دیگر با بالا رفتن قیمت خودرو قیمت حق بیمه نیز افزایش پیدا کرد.

رسول خرم فعال صنعت بیمه در این باره توضیح می‌دهد: «برحسب آمار منتشر شده در سال گذشته و سال پیش از آن که مصادف با آغاز دوره همه‌گیری کرونا بود، شرکت‌های بیمه‌ای در بازه زمانی مشابه، خسارت کمتری به ویژه در رشته‌های بیمه خودرو، ثالث و بدنه متحمل شده‌اند. از این رو در پایان سال مالی منتهی به دوره همه گیری سود خوبی به سهام‌داران خود اختصاص داده‌اند و از این منظر متناسب با نسبت خسارت مالی کاهش یافته برآورد بیشتری داشته‌اند.»

او ادامه می‌دهد: «با توجه به اجباری بودن بیمه نامه شخص ثالث و تعیین قیمت دستوری بیمه شخص ثالث اشتیاق شرکت‌های بیمه‌ای به فروش بیمه شخص ثالث به بهانه‌های مختلف از جمله ورود جریان نقد در کنار نسبت خسارت این رشته جای تعجب دارد. این اجباری بودن قرارداد بیمه شخص ثالث امکان تبیین شرایط از جمله اختصاص بخشی از منافع ناشی از کاهش نسبت خسارت را به بیمه گزاران ممکن ساخته است.»

هرچند برخی از کارشناسان و هیات مدیره‌های شرکت‌های بیمه‌ای وجود سود‌های موهومی را رد می‌کنند، اما برخی با استناد به مقایسه صورت حساب‌های مالی شرکت‌های بیمه‌ای این پدیده را جزء لاینفک مدیریت شرکت‌های حاضر در صنعت بیمه می‌دانند. پرویز بابایی، کارشناس مالی در این باره توضیح می‌دهد: «بیمه‌ها مخصوصا در بیمه‌های عمومی و دولتی که سهامداران نظارتی ندارند، درگیر عددسازی و منشا‌های فساد هستند. همچنان که موارد تخلفی را در بیمه ایران توسط حلقه فاطمی در دولت احمدی نژاد زیاد شاهد بودیم.»

پرویز بابایی نیز مانند عباس هشی معتقدد است یکی از روزنه‌های شبهه‌برانگیز بیمه‌ها در محاسبات آکچوئری است. او در ادامه صحبت‌هایشان به ترفند‌هایی اشاره می‌کنند که شرکت‌های بیمه‌ای به وسیله آن برخی نکات و اطلاعات را از بیمه‌گزاران پنهان می‌کند. «شرکت‌های بیمه درآمدهایشان نقدی و فعلی است و هزینه‌های آن‌ها آتی و تعهدی است و عمدتا در محاسبات اکچویری دقیق نیستند. چون می‌خواهند سود خود را بالاتر نشان بدهند و در برخی بیمه‌ها سود خریداران مثلا بیمه عمر می‌تواند از زیان یک بخش دیگر از خریداران بیمه عمر باشد. چرا که لیست و سود بیمه‌های عمر آن‌ها هم نکات مخفی پنهان علیه بیمه گزاران دارد که بیمه گزار نمی‌داند. حتی در برخی بیمه‌های عمر سود بیمه عمر تا ۱۰ سال اول تقریبا مشابه بانک است و تا دو سال اول با ضرر همراه است و تازه ۵ ساله به سود می‌رسد.»

این کارشناس مالی با بیان اینکه عددسازی در صنعت بیمه امر شایعی است، معتقد است این روند با شیوع کرونا و اتفاقات یک سال اخیر بورس متفاوت رقم خورده و سود‌های واقعی برای شرکت‌های بیمه‌ای به همراه داشته، اما با این حال باز هم شرکت‌های بیمه‌ای از سویی منافع این سود را کسب کرده و کمترین منفعت به افراد تحت پوشش بیمه و به طوری کلی مردم رسیده است و از سوی دیگر شیوع کرونا به گفته این کارشناس بهانه‌ای برای کاسبی برخی شرکت‌های بیمه‌ای از مردم شده است.

او توضیح می‌دهد: «درمورد سود بیمه‌ها اکنون می‌شود گفت تقریبا واقعی است، چون ۱۵ ماه است پرداختی بیمه‌ها بابت هزینه بیمه خودرو و اتش‌سوزی و مسیولیت بخاطر محدودیت‌های کرونایی کسب و کار‌ها و دارندگان خودرو کم شده، اما دریافتی بیمه‌ها و حق بیمه خودرو و کسب و کار‌ها بیشتر شده و سود بیمه‌ها بالا رفته است. ازظرف دیگه به دلیل اینکه بیمه‌ها قانونا اجازه سرمایه گذاری تا ۲۵ درصد منابعشان را در بورس دارند و از قبل سهام ارزان خزیده بودند با ده‌ها برابرشدن سهام اقدام به فروش سهام قدیمی خود کردند و ده‌ها و صد‌ها برابرقیمت خزید سود کردند و سودشان بالا رفت.»