منطقه غرب آسیا آبستن توافق‌های جدیدی خواهد بود؟
رویداد۲۴ تحولات جدید در منطقه فرضیه عدم تفاوت بین روسای جمهوری آمریکا را رد کرد. سعودی‌ها که تا پیش از این از چتر حمایتی دونالد ترامپ با صرف هزینه‌های گزاف برخوردار بودند شانس خود را تا جایی که امکانپذیر بود امتحان کردند، اما نه تنها چراغ سبزی از کاخ سفید دریافت نکردند بلکه با اقداماتی، چون افشای اسناد محرمانه درباره قتل جمال خاشقچی و تهدیدات دیگر موقعیت خود را در خطر دیدند. عربستانی که تا ماه‌های قبل از گفتگو با ایران امتناع می‌کرد ناگهان درچرخشی ناگهانی خواستار روابط خوب با ایران می‌شوند که برای اولین بار محمدبن سلمان ولیعهد عربستان سعودی آن را مطرح کرد و گفتگو‌های تهران و ریاض را تداوم بخشید. پایگاه نیوزویک درگزارشی به نقل از دیپلمات ارشد آمریکایی نوشت که گفتگو‌های ایران و عربستان سعودی در جهت کاهش تنش در خاورمیانه یک اتفاق خوشایند است، زیرا واشنگتن دیپلماسی خود را با تهران دنبال می‌کند تا یک توافق هسته‌ای چند جانبه را دوباره زنده کند.
نیوزویک فضای مثبت کنونی را با سال‌های قبل مقایسه کرد و نوشت: تهران و ریاض مدت هاست که در مورد نفوذ درخاورمیانه و جهان اسلام گسترده تر، اختلاف نظر دارند و روابط آن‌ها طی دهه‌های گذشته و پس از سرنگونی رژیم شاه درسال ۱۹۷۹ رو به زوال رفت. واشنگتن نیز از آن زمان تاکنون روابط دیپلماتیک با تهران نداشته است. روابط ایران و عربستان سعودی در اوایل سال ۲۰۱۶ پس از آنکه معترضان ایرانی سفارت ریاض در تهران را در میان خشم از اعدام یک روحانی مسلمان شیعه توسط عربستان سعودی متهم به تحریک تروریسم به آتش کشیدند، قطع شد.
نیوزویک ادامه داد: دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، که در سال ۲۰۱۸ آمریکا را از توافق هسته‌ای کنار گذاشت و کمپین فشار حداکثری و تهدید‌های نظامی علیه ایران را آغاز کرد باعث دامن زدن به خشونت‌ها شد. رهبران سعودی در مورد بد بینی ترامپ نسبت به برجام حس مشترک داشتند. حتی تهدید کردند که اگر ایران به دنبال بمب هسته‌ای باشد، آن‌ها هم خواهند ساخت - تلاشی که مقامات ایرانی همیشه انجام آن را رد کرده اند.
نیوزویک در ادامه به نقل از محمد ایرانی سفیر ایران در کویت نوشت: مجموعه تحولاتی که در حال وقوع است، نشانه‌های مثبتی در کاهش تنش‌های منطقه‌ای است. چه این اظهارات تحت تأثیر تحولات داخلی در ایالات متحده و تغییر قدرت در آن کشور و چه پیشرفت مذاکرات هسته‌ای یا تحولات یمن باشد، در هر صورت مثبت تلقی می‌شود.
این پایگاه آمریکایی در ادامه تاکید کرد که در این شرایط اسرائیل برای کنار آمدن با توافق هسته‌ای ایالات متحده و ایران و تأثیرات خاورمیانه آماده می‌شود.
روابط کدام کشور‌ها در خاورمیانه به سمت عادی سازی می‌رود؟
گفتگو‌ها و تنش زدایی‌ها در منطقه تنها به تهران و ریاض منتهی نمی‌شود. احیای روابط عربستان با سوریه، عربستان با لبنان، ترکیه با مصر و همچنین امارات از جمله این همگرایی‌های جدید است. به قول روزنامه دیلی صباح که تلاش‌ها برای عادی سازی بین کشور‌ها را به بادی تشبیه کرده که در خاورمیانه در حال وزیدن است. این روزنامه مقدمه تحولات را رفع محاصره قطر از سوی کشور‌های عربی عنوان کرد که سپس با تلاش‌های ایران و آمریکا برای احیای برجام تداوم یافت. در یک فضای مثبت قابل توجه، غافلگیر کننده نیست اگر بین ایران و آمریکا در مذاکرات وین امتیازاتی برای رسیدن به توافق رد و بدل شود.
در این بین ترکیه و مصر نیز تلاش کردند روابط خود را با نگاه به مدیترانه شرقی و لیبی ترمیم کنند که به نوبه خود می‌تواند باعث روابطی تازه بین ترکیه و امارات نیز شود.
دیلی صباح در ادامه نوشت: عادی سازی و همکاری نزدیکتر بین ایران، عربستان و ترکیه، تل آویو را به شدت آشفته می‌کند. اسرائیل که به لطف توافقنامه ابراهیم پیشرفت چشمگیری در جهت عادی سازی با کشور‌های عربی داشته است، برای جلوگیری از نزدیکتر شدن کشور‌های خلیج فارس به ایران دست به هر کاری خواهد زد. به هر روی، ارزیابی می‌کند که ایران تا سال ۲۰۳۰ به یک قدرت هسته‌ای تبدیل خواهد شد ـ که آن را یک سناریوی کابوس می‌داند.
مدیریت نفوذ و منافع قدرت‌های خارجی یک چالش اساسی است. نه ایالات متحده که در حال عقب نشینی از منطقه است و نه روسیه و چین که قصد دارند نقش فعال تری داشته باشند، از وحدت بین این سه پایتخت استقبال نخواهند کرد. در حال حاضر، همه طرفین با دقت اقدامات یکدیگر را کنترل می‌کنند. ریاض، که درگیر جنگ یمن است، می‌خواهد روی چشم انداز ۲۰۳۰ خود تمرکز کند. تهران در تلاش است تا عادی سازی با واشنگتن را به رفاه اقتصادی در داخل تبدیل کند. این کشور همچنین از تولد یک بلوک ضد ایران جدید هراس دارد. در همین حال، آنکارا می‌خواهد آنچه را که در پنج سال گذشته با پیگیری عادی سازی بدست آورده مستحکم‌تر کند. سرانجام، تل آویو می‌خواهد از دستاورد‌های دهه گذشته خود محافظت کند و همچنان نگران احتمال قدرتمندتر شدن ایران است.
این روزنامه در پایان نوشت: برای سوابق، هیچ دلیلی وجود ندارد که انتظار داشته باشیم این موج عادی سازی، که در خاورمیانه می‌وزد، همکاری منطقه‌ای را به سرعت به وجود آورد. رقابت بین منافع متضاد و مداخلات قدرت‌های خارجی تداوم خواهد داشت و احتمال آن وجود دارد که وضعیت به حالت سابق بازگردد.
چرا سعودی در اندیشه نزدیک شدن به ایران است؟
الی لیک ستون نویس وب سایت شبکه خبری بلومبرگ آمریکا با انتشار مقاله ای، به تاثیر سیاست‌های دولت بایدن در چرخش سعودی‌ها می‌پردازد و می‌نویسد: رئیس جمهوری آمریکا به صراحت و همان ابتدا اعلام کرد که به عربستانی‌ها چک سفید امضا نخواهد داد. جو بایدنی که در پی راهی برای بازگشت دوباره به توافق هسته‌ای است که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و ریاض از جمله استقبال کنندگان خروج واشنگتن از این توافق بود. از همین رو شاید یکی از دلایل تلاش سعودی‌ها برای نزدیک شدن به ایران این باشد که متحدان منطقه‌ای آمریکا با یک سیاست خارجی نو در حال تطبیق با رئیس جمهوری جدید هستند.
دیوید شنکر یکی از اعضای ارشد موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک که به عنوان دستیار وزیر امور خارجه در دولت ترامپ حضور داشت در این باره گفت: سعودی‌ها آینده را مشاهده می‌کنند و نمی‌خواهند تنها و بدون حمایت آمریکا باقی بمانند.
بلومبرگ در ادامه با اشاره به این مطلب که سیاست رئیس جمهوری ایالات متحده بر روابط متحدان عرب خود تأثیر گذاشت نوشت که این بار موضوع متفاوت است چرا که متحدان عرب آمریکا هم اکنون خود را برای خاورمیانه‌ای آماده می‌کنند که دیگر قدرتمندترین دوست آن‌ها (آمریکا) در آنجا حضور فعالی نخواهد داشت. این توضیح می‌دهد که چرا کشوری مانند امارات متحده عربی، اولین کشور عربی که به توافقنامه ابراهیم با اسرائیل پیوست، بی سر و صدا گفتگوی دیپلماتیک با ایران را دنبال می‌کند. اگر دولت بایدن قول خود را برای آغاز اختلافات آمریکا در خاورمیانه دنبال کند، در این صورت کشور‌های عربی به دوستان و دشمنان خود تا آنجا که ممکن است نیاز دارند. اگر دولت بایدن وعده خود را در مورد کمتر کردن مداخله مستقیم آمریکا در امور خاورمیانه اجرا کند، کشور‌های عربی که تنها خواهند ماند در فضای جدید باید هر چه می‌توانند به دوستان خود افزوده و از دشمنان خود بکاهند.
بر این اساس به پیش بردن همزمان دو سیاست متضاد برای کشور‌های عربی به مهارت دیپلماتیک زیادی نیاز خواهد داشت: آن‌ها از سویی در چارچوب طرح ابراهیم در حال عادی سازی روابط با اسراییل هستند و از سوی دیگر به دنبال ایجاد رابطه با دولتی هستند که به طور مستقیم متعهد به نابودی رژیم اسراییل است.
همچنین رهبر ایران پیامی نیز به کشور‌های عربی در پی رابطه با اسراییل فرستاد و گفت:" آیا عادی سازی روابط اسراییل با چند کشور ضعیف عربی کمکی به این رژیم (اسراییل) خواهد بود؟ " حساب توییتری منسوب به رهبر ایران این جمله را به انگلیسی و از میان اظهارات اخیر ایشان در روز قدس بازنشر کرده است.
منابع: نیوزویک / بلومبرگ / دیلی صباح / گزارش و ترجمه ابوالفضل خدائی
