تجربه جهانی در مواجهه با صندوق‌های رای/ آیا تحریم انتخابات استراتژی مفیدی است؟

عکس جنبش رای نه به پینوشه در رفراندوم ۱۹۸۸ شیلی

رویداد۲۴ تحریم انتخابات در دوره‌های مختلف در سراسر جهان رسم بوده و بخشی از مردم معتقدند انتخابات تاثیری در وضعیت آنها ندارد. جمله مشهوری از یکی از سیاستمداران نقل شده که می‌گوید اگر رای دادن مردم تغییری ایجاد می‌کرد، حتما آن را هم ممنوع می‌کردند. در برخی تجربه‌ها در جهان تحریم انتخابات نتیجه داده اما در برخی دیگر فایده‌ای در بر نداشته و اوضاع را بدتر کرده است. در این گزارش سابقه تحریم انتخابات در جهان و نتیجه این سیاست را در کشور‌های مختلف مورد بررسی قرار داده‌ایم.

پینوشه؛ شکست دیکتاتور در زمینی که خودش طراحی کرده بود

همه‌پرسی پنجم اکتبر ۱۹۸۸ شیلی یکی از نقاط عطف مهم تاریخ این کشور است. ژنرال پینوشه و ارتش شیلی در یک کودتای خشونت‌آمیز، در ماه سپتامبر ۱۹۷۳ سالوادور آلنده را به قتل رساندند و قدرت را به دست گرفتند. در اوایل دهه ۱۹۸۰ اعتراضات علیه رهبری پینوشه شدت گرفت و مقام‌های ارتش خواهان کسب مشروعیت بودند. قرار شد یک همه پرسی «آری» یا «نه» با یک کاندیدای واحد انجام شود و از آنجایی که فرماندهان ارتش صلاحیت این تک کاندیدا را قرار بود تایید کنند، این کاندیدا قرار نبود کسی جز پینوشه باشد.

زمانی که تاریخ برگزاری همه‌پرسی اعلام شد همه مردم نسبت به سلامت آن تردید داشتند چرا که قبل از آن همه‌پرسی تایید قانون اساسی پینوشه را تجربه کرده بودند و شاهد انتخاباتی پر از تقلب بودند. از طرفی نتیجه این همه‌پرسی قرار بود سرنوشت شیلی را تا ۱۹۹۷ تعیین کند و در صورت رای «آری» به پینوشه، او تا سال ۱۹۹۷ رهبر شیلی می‌ماند و در صورت سلامت جسمی، این مدت برای هشت سال دیگر هم تمدید می‌شد. از آن طرف در صورت شکست در همه‌پرسی او کمتر از یک سال در قدرت می‌ماند تا در این فاصله انتخابات ریاست جمهوری و مجلس برگزار شود. حتی در صورت عدم رای‌آوری هم پینوشه قادر بود یک‍سوم سنا را انتخاب کند و سمت فرماندهی کل نیرو‌های مسلح و رئیس شورای امنیت ملی را برعهده داشت.

خود پینوشه مطمئن بود که در همه‌پرسی برنده خواهد شد. در واقع آن‌ها به اندازه‌ای مطمئن و دلگرم بودند که حتی به مخالفان اجازه دسترسی به تریبون رادیو و تلویزیون را دادند، هر روز به مدت ۱۵ دقیقه. سوالی که در این شرایط برای جریان اپوزیسیون پینوشه مطرح بود این بود که در چنین وضعیتی چه کار باید بکنند؟

نشریه لس‌آنجلس تایمز چند ماه قبل از برگزاری رفراندوم گزارشی درباره تحریم انتخابات در شیلی نوشته است. در این گزارش آمده نیرو‌های مخالف پینوشه از جمله حزب کمونیست معتقد بودند پینوشه اگر از پیروزی اطمینان نداشت هرگز همه‌پرسی برگزار نمی‌کرد و در تاریخ جهان هم تاکنون هیچ دیکتاتوری در رفراندوم‌ها شکست نخورده است. در عین حال استدلال افرادی که قصد تحریم رفراندوم را داشتند این بود که نباید با شرکت در رفراندوم به نظام مشروعیت ببخشند.

این نشریه یک توصیه به نیرو‌های مخالف پینوشه کرده و گفته آلترناتیو برای کسانی که خواستار بازگشت به روش‌های دموکراتیک‌اند این است که بسیج شوند و پینوشه را در بازی که خودش ترتیب داده شکست دهند. نیرو‌های اپوزیسیون باید مردم را تشویق کنند که در رفراندوم شرکت کنند و به پینوشه رای «نه» بدهند و مراقب باشند که در فرآیند شمارش آرا تقلبی صورت نگیرد.

این رویکردی بود که شیلی ۱۹۸۸ در پیش گرفت. اپوزیسیون شیلی جریانی تحت عنوان «حزب دموکراسی» تشکیل داد تا همه احزاب را برای این هدف سازماندهی کند. ۱۳ حزب سیاسی یک‌ماه مانده به برگزاری رفراندوم میثاق کارزار رای «نه» به پینوشه را امضا کردند. امضاءکنندگان این میثاق طیف وسیعی از جریان‌های سیاسی در شیلی اعم از احزاب سوسیالیست تا اتحادیه‌های جمهوریخواه لیبرال راست را در بر می‌گرفت.

بیشتر بخوانید: محاصره کاخ ریاست جمهوری شیلی و کودتای نظامی علیه آلنده

به گزارش رویداد۲۴ نتیجه رفراندوم شکست‌انگیز بود. پینوشه در بازی که خودش ترتیب داده بود شکست خورد. نیمه‌های شب شمارش آرا، ژنرال‌های ارتش کم‌کم توجه شدند که چاره‌ای جز پذیرفتن نتایج همه‌پرسی ندارد. حوالی نیمه شب یک سخنگوی ارتش تأیید کرد که کارزار رأی «نه» پیروز شده؛ ۵۶ درصد در برابر ۴۴ درصد.

شاید این یکی از هیجان انگیزترین پیروزی‌های غیر ممکن در تاریخ انتخابات‌های فرمایشی باشد، اما تنها تجربه جهان در شکست دیکتاتور‌ها در بازی‌هایی نبوده که خودشان قواعدش را تعیین کرده‌اند.

اروگوئه؛ رفراندومی که در کمال ناباوری بدون تقلب برگزار شد

در کودتای نظامی ۱۹۷۳ اروگوئه منجر به برقراری نظام دیکتاتوری که تا سال ۱۹۸۴ در این کشور شد. در طول این یازده سال بسیاری از مخالفان، عمدتا از چپ‌ها ناپدید شدند. مورخان تاریخ سیاسی اروگوئه آغازِ پایانِ دیکتاتوری در اروگوئه را رفراندمی می‌دانند که در سال ۱۹۸۰ برگزار شد، و در آن مردم به قانون اساسی جدیدی که توسط ارتش نوشته شده بود و در آن قدرت زیادی به نظامیان داده شده بود رای «نه» دادند.

رائول فرارا پسر رهبر وقت اپوزوسیون اروگوئه ویلسون فرارا در شرح وقایع رفراندوم ۱۹۸۰ می‌گوید: بسیاری از ناظران انتخابات آن موقع فکر می‌کردند در انتخابات به نفع نظامیان تقلب خواهد شد. ولی در کمال ناباوری انتخابات بدون تقلب برگزار شد و ۵۷ درصد شرکت کنندگان به قانون اساسی دیکتاتوری رای «نه» دادند.

تاثیر این رای نه رفراندوم در فضای سیاسی به قدری بود که دیکتاتوری نظامیان در اروگوئه چهارسال بعد، یعنی در سال ۱۹۸۴، به پایان رسید و اروگوئه به دموکراسی گذار کرد.

لهستان؛ دیکتاتوری که با کودتا آمد و با انتخابات رفت

تاریخ لهستان یک ژنرال دیکتاتور را که با کودتا آمد و با انتخابات رفت را به چشم خود دیده است. ژنرال وویچخ یاروزلسکی، در بامداد ۱۳ دسامبر ۱۹۸۱ اعلام حکومت نظامی کرد. تحت حکومت نظامی، شورای ارتش ملی به رهبری ژنرال یاروزلسکی به قدرت رسید. در کمال تعجب برای در ژوئن ۱۹۸۹ برای نخستین بار انتخاباتی در لهستان یاروزلسکی برگزار شد و در نتیجه آن تمامی کاندیدا‌های کمونیست که وارد رقابت شده بودند شکست خوردند و دولتی با اکثریت غیرکمونیستی تشکیل شد.

این‌ها تنها نمونه‌هایی از بازی‌های انتخاباتی است که نظام‌های دیکتاتوری جهان ترتیب داده‌اند و در نتیجه عدم تحریم انتخابات، در قواعد بازی خودشان شکست خورده و سرنوشت یک ملت را تغییر داده‌اند.

برگزیت؛ نتیجه قهر از صندوق

اما نمونه‌هایی از قهر از صندوق در جهان دموکراتیک وجود دارند که نتیجه آن فاجعه‌آمیز بوده است. به طور کلی رای دهندگان در دموکراسی‌های پیشرو اغلب علاقه‌ای به مشارکت در فرایند‌های دموکراتیک ندارند. همین مساله باعث شده کشور‌هایی نظیر استرالیا رای دادن در انتخابات‌ها را اجباری کنند.

رفراندوم خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا یکی از این نمونه‌هاست. سال ۲۰۱۶ رفراندومی برگزار شد و ۵۱/۸۹ درصد رای‌دهندگان به خروج و ۴۸/۱۱ رای دهندگان به ماندن در اتحادیه اروپا رای دادند. درصد مشارکت در این رفراندوم ۷۲/۲۱ درصد واجدان شرایط بود. اختلاف بین رای‌دهندگانی خواستار ماندن در اتحادیه اروپا بودند و افرادی که خواستار برگزیت بودند چیزی حدود ۳/۸ درصد یعنی کمتر از ۱/۳ میلیون نفر است.

تمامی نظرسنجی‌های قبل از رفراندوم در انگلیس نشان می‌داد مردم خواستار ماندن در اتحادیه اروپا هستند. تا ۱۴ ژوئن ۲۰۱۶ (روز رفراندوم) دست‌کم ۱۳ نظرسنجی انجام شده بود. یازده نظر سنجی نشان می‌داد که اکثر بریتانیایی‌ها با برگزیت مخالف هستند. آنچه سرنوشت بریتانیا را تغییر داد درواقع عدم مشارکت ۱۲.۹ میلیون واجد شرایط رای دادن در رفراندوم برگزیت بود.