دستاورد محسوس برجام در حوزه دفاعی

رویداد24- با ورود سامانه موشکی اس- 300 روسی به ایران و مروری بر مسیر طی شده آن تا ایران می توان گفت یکی از دستاوردهای دفاعی و امنیتی برجام و مذاکرات ایران با 1+5 حل شدن مسئله تحویل این سامانه است که قبلا با روش شکایت به دادگاه بین المللی و سیاست خارجی دولت قبل به نتیجه نرسیده بود.

سامانه موشکی اس 300 روسیه پس از کش و قوس های فراوان و طی مسیری پر پیچ و خم در نهایت به ایران رسید و  بخش هایی از این سامانه در رژه نیروهای مسلح در روز ارتش امسال به نمایش درآمد. قبل از اینکه مروری به این مسیر طی شده داشته باشیم، ابتدا بیینیم اس 300 چیست و چه ویژگی هایی دارد.

سامانه موشکی اس - 300، یک سامانه موشکی سطح‌ به ‌هوای دوربرد و خودکششی با قابلیت استفاده در تمامی ارتفاع‌هاست و در واقع نوع تکمیلی سامانه پدافندی ارتفاع بالای اس۲۰۰ به شمار می‌رود. این سامانه اواخر دهه ۱۹۷۰ توسط شرکت همکاری‌های صنعتی آلماز برای نیروی دفاع هوایی شوروی ساخته شد. مدل‌های مختلف این موشک در سازمان ناتو با نام‌های سام ۱۰، سام ۱۲ و سام 20 شناخته می‌شوند. اولین مدل این موشک با نام اس-۳۰۰ پی برای نخستین بار در سال ۱۹۷۹ در شوروی عملیاتی شد، اس-۳۰۰ پی‌ام‌یو (S-300PMU) یکی از مرگبارترین موشک های زمین به هوای قابل استفاده در تمامی ارتفاع‌ها به شمار می‌رود که توانایی پیگیری همزمان ۱۰۰ هدف و درگیری با ۱۲ هدف را دارد. اما این سامانه چگونه مورد توجه ایران قرار گرفت و از چه زمانی فروش آن به ایران توسط روسیه مطرح شد؟

در این سال ایران خواهان کمک روسیه در ایجاد یک سامانه دفاع موشکی شد و مسکو نیز استفاده از سامانه های S-300PMU-1 برای دفاع از پایتخت – تهران – و چهار منطقه دیگر شامل مرکز صنعتی اصفهان، پایگاه اصلی نیروی دریایی در بندرعباس، نیروگاه بوشهر و پایانه های نفتی آبادان و خرمشهر را به طرف ایرانی پیشنهاد داد.

به نوشته کومرسانت قرارداد تحویل S-300PMU-1 به ایران قرار بود در مارس 2006 به امضا برسد اما مسکو در ژانویه 2006 در اعتراض به پیشرفت ایران بر برنامه هسته ای مذاکرات را رها کرد.

روسیه امیدوار بود این مجموعه های S-300PMU-1 را به الجزایر بفروشد، اما تنش  در روابط روسیه و الجزایر مانع از اجرای این قرارداد شد. و ایران محتمل ترین گزینه برای خرید این سامانه ها به شمار می رفت.

 ماجرای حدس و گمان ها  در این مورد در زمستان 2007  با اظهارات وزیر دفاع وقت ایران شدت گرفت. سردار مصطفی محمد نجار گفت: روسیه با فروش سامانه های پیشرفته اس 300 به ایران موافقت کرده است. با این وجود در همان دوران سازمان همکاری نظامی و فنی فدرال روسیه در وب سایت خود نوشت: موضوع عرضه سامانه های ضد هوایی اس 300 که در رسانه های جمعی مطرح شده است تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته و تا این لحظه مذاکره ای در خصوص آن با طرف ایرانی صورت نگرفته است.

یک سال بعد  در دی ۱۳۸۷ وزیر دفاع ایران از تحویل این سیستم خبر داد و بهمن ماه همان سال مصطفی محمد نجار وزیر دفاع ایران برای مذاکرات مربوط به این سیستم به ایران که به روسیه سفر کرده بود، از عقد قراردادی میان طرفین جهت دریافت ۵ سامانه اس ۳۰۰ به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار  که روسیه از تحویل آن به ایران خودداری می‌کند، خبر داد.

در همان دوران منابع روسی  اظهار کردند که این کشور فروش این سامانه به ایران را تا هنگام دیدار روسای جمهور آمریکا و روسیه در آوریل ۲۰۰۹ به تعویق خواهد انداخت.

قطعنامه 1887 بود که در تاریخ 24 سپتامبر 2009 تصویب شد این قطعنامه نیز با 15 رای موافق مورد تصویب این شورا قرار گرفت که در این قطعنامه از ایران خواسته شده بود به قطعنامه‌های قبلی عمل کند. اگرچه این قطعنامه کشور خاصی را مد نظر قرار نداده است اما با توجه به لحن آن و نیز اشاره به قطعنامه های پیشین شورای امنیت، به نظر می رسد جمهوری اسلامی ایران و جمهوری دموکراتیک خلق کره را هدف قرار داه است. روسای جمهوری ایالات متحده و فرانسه و همچنین نخست وزیر بریتانیا نیز در سخنرانی های خود این دو کشور را مخاطب قرار داده اند. گزارش راهبردی حاضر قطعنامه مزبور را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. 

در فروردین 89 و در روز ارتش، ایران از سامانه‌ای رونمایی کرد که شبیه به اس 300 خوانده شد. وزیر وقت دفاع در این باره گفت: «با توجه به اینکه 50 درصد از درگیریهای هوایی در برد متوسط صورت می گیرد این سامانه پدافند هوایی برد متوسط می تواند بسیار موثر و جایگزین خوبی برای S300  باشد.. این سامانه موشکی تماما در داخل کشور تولید شده با سه رادار هوایی و با موشک کاملا بومی، بردی بالای 40 کیلومتر و ارتفاع 20 کیلومتر با قدرت مانوری بسیار بالا است.»

حرف و حدیث ها و اخبار ضد و نقیض درباره عملی شدن قرارداد فروش اس 300 (2007)که برای چند بار به تعویق افتاده بود  در سال 2010 با رفتار صریح تر رئیس جمهور وقت روسیه وضعیت جدیدی را تجربه کرد و دمیتری مدودف در راستای اجرای قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت دستوری را صادر کرد که به موجب آن فروش هرگونه موشک و جنگ‌افزارهای دیگری چون تانک‌های جنگی، خودروهای زرهی، ادوات توپخانه‌ای کالیبر بالا، کشتی‌ها و هواپیما و هلیکوپترهای نظامی به ایران ممنوع شد.

البته پیشتر نیکولای ماکارف، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح وقت روسیه در روز چهارشنبه ۲۲ سپتامبر برابر با ۳۱ شهریور ۱۳۸۹ اعلام کرد که روسیه به دلیل تحریم های بین‌المللی، تصمیم گرفته است که موشک های اس-۳۰۰ را به ایران تحویل ندهد و موشک های اس-۳۰۰ بی تردید شامل تحریم است.

این در حالی بود که به گفته برخی تحلیلگران، این ادعا عملا هیچ پایه حقوقی درستی نداشت. قطعنامه 1929 درتاریخ 9 ژوئن 2010 به تصویب سازمان ملل رسیده بود و قرارداد ایران و روسیه برای تحویل سامانه موشکی مربوط به سه سال پیش از این تاریخ بود و سامانه موشکی باید بسیار پیش از رسیدن به این تاریخ و این قطعنامه تحویل ایران می‌شد".

محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت ایران اواخر سال 2010 در جمع کثیر مردم بجنورد با اشاره به "لغو قرار‌داد فروش موشک" توسط روسیه اظهار  کرد: "آنها فکر کرده‌اند اگر ‌ما را به دشمنان بفروشند و برخی قرار‌دادهای دفاعی ‌با ایران را که پولش را گرفته ‌اند، یک طرفه و غیر‌قانونی ملغی و متوقف کنند، به ملت ایران آسیبی وارد می‌شود، اما این قرار‌دادها معتبر است و باید اجرا شود و اگر آنها اجرا نکنند، ملت ایران حقوق و خسارت‌های خود را از آنها خواهد گرفت.

 دیگر واکنش ایران به  موضوع  عدم تحویل سامانه اس 300 به ایران شکایت به نهادهای بین المللی بود. وزارت دفاع ایران به دنبال فسخ قرارداد تحویل 5 سامانه موشکی «اس-300» به این کشور از سوی دولت روسیه به ارزش حدود 800 میلیون دلار، از طرف روسی به دادگاه بین المللی ژنو شکایت کرد و خواستار دریافت غرامتی معادل 4 میلیارد دلار شد.

بعد از روی کار آمدن دولت روحانی و تغییر رویکرد سیاست خارجی ایران مسئله  تحویل موشک های اس 300 و پیگیری قرارداد عقد شده در 2007 وارد فاز جدیدی شد و این بار محمد جواد ظریف وزیر خارجه در کنار مسئولیت مذاکرات هسته ای این موضوع را نیز در دستور کار خود قرار داد.

در تابستان 92 و در اولین روزهای کاری دولت یازدهم رسانه‌های روسیه اعلام کردند که مسکو در تلاش برای صرف نظر کردن ایران از درخواست غرامت قصد دارد سیستم دفاعی آنتی-۲۵۰۰ را جایگزین سفارش اس-۳۰۰ ایران بکند ، اما وزیر خارجه ایران در سفری که در دی ماه همان سال به مسکو داشت در واکنش به موضوع جایگزینی موشک ها اظهار کرد: تهران تمایلی ندارد به جای سامانه اس-۳۰۰ از روسیه سامانه آنتی-۲۵۰۰ دریافت کند. او همچنین در یک کنفرانس خبری مشترک با لاوروف گفت: در خصوص پیگیری توافق‌نامه اس -۳۰۰ ما کماکان بر اجرایی توافقات گذشته اصرار داریم.

 در زمستان  93 و تحریم‌های کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا علیه روسیه بعد از تحولات اکراین، موضع روسیه تغییر کرد. بدین ترتیب پس از آنکه ایران نیز فشار فراوانی برای دریافت غرامت اعمال کرد و سپس تعاملات دیپلماتیک رخ داده، خبرگزاری رویانووستی روسیه گزارش داد، ممکن است به تعهدات خود مبنی بر تحویل سامانه دفاع موشکی اس-300 که به دلیل فشارهای غرب تحویل آن مدت‌ها با تاخیر مواجه شده، عمل کند.

با داغ تر شدن موضوع مذاکرات هسته ای و اهمیت آن نگاه رسانه ها از سویی و تمرکز دولت  و به تبع آن وزیر خارجه بر روی آن حتی حل شدن مسئله موشک های اس 300 نیز در ارتباط با توافق هسته ای زیر ذره بین افکار عمومی و رسانه ها قرار گرفت.

بعد از نزدیک شدن به توافق هسته ای و مذاکرات لوزان در فروردین 94 ابتدا مقامات روس اظهار امیدواری کردند؛ با برداشته شدن تحریمهای موشکی ایران، ارزش قراردادهای موشکی این دوکشور از 11 میلیارد دلار به 13 میلیارد دلار افزایش یابد و اجرایی شدن پروسه انتقال سامانه اس 300 به ایران در همین راستا خواهد بود. ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه ممنوعیت تحویل موشک‌های اس-۳۰۰ به ایران را لغو کرد. در این حکم ممنوعیت انتقال این موشک‌ها از خاک روسیه به ایران (از جمله از طریق هوایی) و تحویل آن به ایران در خارج از خاک روسیه از طریق کشتی یا هواپیماهای حامل پرچم روسیه لغو  شد.

سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور نیز  در این رابطه گفت: با توجه به حصول پیشرفت قابل توجه در مذاکرات هسته ای ایران و چشم انداز لغو تحریم ها، دلیلی برای ادامه محدودیت فروش این سامانه موشکی به ایران وجود ندارد.

دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان دریادار شمخانی نیز در دیدار با رییس جمهور روسیه لغو ممنوعیت واگذاری سامانه‌های پدافندی به ایران را اقدامی ارزشمند دانست. شمخانی در ملاقات با پوتین با قدردانی از نقش سازنده روسیه در تحولات سیاسی در سطح منطقه ای و بین المللی، تصمیم این کشور در موضوع لغو ممنوعیت واگذاری سامانه های پدافندی به ایران را اقدامی ارزشمند در مسیر توسعه همکاری های رو به توسعه دو کشور عنوان کرد. 

 محمدجواد ظریف دو ماه بعد و در حاشیه نشست اجلاس شانگهای در مسکو در این باره، گفت: موضوع تحویل سامانه اس 300 روسیه به ایران در مراحل اجرایی است و بحث های سیاسی در این زمینه وجود ندارد و یک بار دیگر هم تاکید شد که این سلاح به ایران تحویل داده خواهد شد.

این مسیر پر پیچ و خم در فروردین امسال و 9 سال بس از انعقاد قرارداد و کش و قوس های فراوان در نهایت با ورود سامانه اس- 300به مقصد به نقطه پایان نزدیک شد. بعد از انتشار تصاویر یک گردان سامانه موشکی بُرد بلند پدافند هوایی S-300 برای اولین بار در مراسم روز ارتش در جوار حرم امام به نمایش درآمد که البته موشک‌های این سامانه در رژه حاضر نبود و تنها بخش هایی از این سامانه (شامل رادار، پست فرماندهی و ارتباطات) به نمایش گذاشته شد. 

 سخنگوی وزارت امور خارجه هم اینگونه به آن اشاره کرد:« مرحله نخست این قرارداد مسیر اجرایی خود را طی کرده است و امیدواریم این قرارداد تا پایان مراحل تکمیلی خود را طی کند.»

با ورود سامانه موشکی اس- 300 روسی به  ایران و مروری بر مسیر طی شده آن تا ایران می توان گفت یکی از دستاوردهای دفاعی و امنیتی برجام و مذاکرات ایران با 1+5 حل شدن مسئله تحویل این سامانه است که قبلا با روش شکایت به دادگاه بین المللی و سیاست خارجی دولت قبل به نتیجه نرسیده بود.

منبع: جماران