اردوغان ترکیه را به کدام سمت می‌برد؟
رویداد۲۴ رئیس جمهور ترکیه در حال گسترش نفوذ خود در خاورمیانه و قفقاز است. اردوغان روز به روز تبدیل به چهره‌ای عجیب‌تر در سیاست خاورمیانه می‌شود. او این روز‌ها درگیر اختلاف با اروپائی هاست، در لیبی به دنبال اعمال نفوذ است و روابطش با قطر به مخاطره افتاده. ناظران رئیس جمهور ترکیه را به داشتن سیاست تهاجمی متهم می‌کنند. اما او ترکیه را در سال‌های پیش رو به کدام سمت می‌برد؟
گفتگو ن با رضا عابدی کارشناس مسائل ترکیه :
به نظر می‌رسد که ترکیه یک بار دیگر به سیاست‌های گسترش طلبانه خود بازگشته است. اردوغان در حالی که با اروپا در افتاده تلاش دارد تا جای پای خود را در کشور‌های هم مرز محکم کند. چرا او دوباره به این فکر افتاده که سیاست خارجی آنکارا را مقداری تهاجمی‌تر کند؟
این سیاستی است که ترکیه از سال ۲۰۰۲ داشته است. اردوغان همواره بر همین اصل جلو رفته و زمان‌هایی هم بوده که کمی عقب نشینی داشته است. اما بر اساس سیاستی که داوود اوغلو، برای این کشور تنظیم کرده بود، اردوغان نگاهی توسعه طلبانه به سیاست خارجی دارد.
پیشبینی می‌شود که بین ترکیه و امریکای بایدن تنش‌ها و اختلافات شدت بگیرد. چون دموکرات‌ها خیلی موضع مثبتی به اردوغان ندارند. بایدن حتی در گفتگویی خواهان این شده که اردوغان در فرایندی دموکراتیک و در یک انتخابات، از قدرت کنار برود. در واقع نوع نگاه رئیس جمهور ترکیه به آزادی‌های مدنی و اجتماعی به نوعی است که بین دموکرات‌ها و او چالش ایجاد می‌کند. رفتار‌های اردوغان در داخل خود ترکیه به خاطر بازداشت‌ها و فضای بسته‌ای که ایجاد کرده، چالش بر انگیز است. اما از دیگر مسائلی که باید به آن اشاره کنم، بلند پروازی‌های منطقه‌ای بین آنکارا و واشنگتن است که قطعا مشکلاتی ایجاد می‌کند.
در مورد بلند پروازی‌های اردوغان صحبت شد، این وضعیت به چه سمتی در آینده پیش خواهد رفت؟
بخشی از این بلند پروازی‌ها مربوط به شخصیت خود اردوغان هم هست که دوست دارد مطرح و تیتر یک رسانه‌ها هم باشد. با توجه به مشکلات اقتصادی که ترکیه دارد. با تحریم‌ها هم دست و پنجه نرم می‌کند، او به دنبال این است که نظر ملی گرایان این کشور را به خود جلب کند. در ترکیه ما چند شکاف داریم. یکی شکاف سنت و مدرنیسم و دیگری کرد و ترک است که اردوغان به دنبال پررنگ کردن ملی گرایی ترک در داخل این کشور است تا نگاه‌ها از مشکلات داخلی آن برگردانده شده و همزمان بخش ملی گرا هم به سمت اردوغان بیایند.
بیشتر بخوانید: چرا رویای اردوغان برای منطقه و جهان خطرناک است؟
تلاش اردوغان در این فضا قابل تحلیل است
اردوغان به نظر نیاز به متحدانی دارد. او با اروپا در افتاده است. پیش از این به تهران و دوحه نزدیک بود، اما فعلا عملکردی از خودش نشان می‌دهد که خلاف سیاست قبلی این کشور تبیین می‌شود و قطر هم بعید نیست که در آینده نزدیک و به دنبال نزدیک شدن دوباره با عربستان رابطه خود را با آنکارا کمتر کند. متحدان تازه اردوغان چه کسانی خواهند بود؟
نگاه اردوغان نگاه ایدئولوژیکی نیست. ترکیه همیشه در فضای سیاسی نوعی نگاه دلالانه دارد. هر وقت منافع ترکیه و اردوغان ایجاب کرده، با روسها، ایرانی ها، قطری‌ها و گاهی حتی با رژیم صهیونیستی وارد روابط دیپلماتیک تنگاتنگ می‌شود. خیلی نباید درگیر شعار‌های او شد. اگر نگاه کنیم او مدام علیه صهیونیست‌ها شعار می‌دهد، اما می‌بینیم که سازمان اطلاعات امنیت ترکیه با اسراییل دارد و سرمایه گذاری‌ها برقرار است و کسی هم جلوی آن‌ها را نمیگیرد. حتی برخی اقدامات اردوغان از جمله اقدام اخیر در باکو، همراهی و بازی کردن در تصمیمات رژیم صهیونیستی است که به دنبال اختلاف و تنش در منطقه می‌گردد.
نگاه ترکیه این گونه است و دوست و دشمن دائمی ندارد و بنا بر ضرورت و مصالح، تغییر نگاه‌های گاه بسیار عجیب را در سیاست خارجی خود اعمال می‌کند.
به تحرکات اخیر اردوغان بپردازیم. او در باکو به تازگی شعری را خواند که ایران را خشمگین کرد و بعد در تماس تلفنی چاوش اوغلو با وزارت خارجه کشورمان، گفته شد که منظور رئیس جمهور ترکیه چیزی که برداشت شده نبوده و این اتفاق سهوی افتاده است.
به نظر من این اتفاق سهوی نبود و قطعا سیاستمداران در سطح رئیس جمهور حرف هایش را بدون هماهنگی مشاورانش نمی‌زند. این ادامه همان سیاست پان تورانیسم است که در دولت آقای اردوغان هم به صورت جدی دنبال شده و ترکیه می‌خواهد اتحادیه‌ای از کشور‌های ترک زبان ایجاد کند. این آرمان‌ها و آرزو‌ها با چالش‌ها و مشکلاتی هم مواجه هست. برخی از کشور‌هایی که آن‌ها می‌خواهند وارد این برنامه کنند، چنین دغدغه‌ای ندارند. اردوغان از مواضع این چنینی قبلا هم داشته است.
اردوغان در سال‌های اخیر روابط چندانی با آذربایجان نداشت. اما بعد از جنگ قره باغ این دو به شدت نزدیک شده اند. این روابط را چطور می‌بینید؟
روابط دو کشور از سال ۱۹۹۳ به این طرف، یعنی بعد از شکست باکو در جنگ قره باغ به سمت گرمی رفت. بین این سال‌ها در سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ که دیپلماسی بین ارمنستان و ترکیه پیش می‌رفت، روابط کمی سرد شد. اما به غیر از آن مستشاران نظامی ترکیه حضور داشتند و سه هزار شرکت ترک در آذربایجان فعال هستند و کار اقتصادی انجام می‌دهند. روابط هم ابعاد اقتصادی دارد و هم ابعاد نظامی. بخشی از موفقیت‌های باکو در ماجرای اخیر هم به خاطر کمک‌های مستشاری و ... ترکیه بوده است.
به نظر من با توجه به اتفاقاتی که برای آذربایجان افتاد، شاهد نزدیکی بیشتر روابط باشیم. عملا اینکه ترکیه با مجوزی یک ساله نیروی نظامی به این کشور برده، باعث گرایش بیشتر باکو به آنکارا خواهیم شد.
آینده سیاسی ترکیه در خاورمیانه چطور خواهد بود؟ با چه کسانی متحد می‌شود؟
به نظر من سیاست‌های تهاجمی ترکیه تداوم خواهد داشت. انکارا بر اساس منافع و شرایط خود به سمت همکاری و رقابت با ایران و عربستان و قطر و امارات به پیش می‌رود. گاهی به این کشور نزدیک می‌شود و گاهی به یک کشور دیگر و حالت نوسانی که در سال‌های اخیر داشته را حفظ می‌کند. جریان اردوغان با کشور‌های عربی خلیج فارس و امارات اختلافات جدی دارد. آن هم به خاطر موضوع اخوان است. اردوغان از نظر سیاسی به این گروه نزدیک است پس شاهد تنش‌هایی بابت اخوان بین آنکارا و امارات و عربستان خواهیم بود. در مصر هم همینطور پیش می‌رود. اردوغان بار‌ها علیه السیسی که با کودتا علیه مرسی اخوانی بر سر کار آمده موضع گرفته. این چالش‌ها جسته و گریخته ادامه پیدا خواهد کرد.
در مورد ایران چطور پیش می‌رود؟
تهران و آنکارا مجبور به همکاری اند. دلیلش هم منافع مشترک و وابستگی‌های دو کشور است. ترکیه اگر بخواهد تجارت با آسیای مرکزی و افغانستان و شبه قاره داشته باشد، به ایران نیاز دارد. روابط ما با ترکیه معمولا به سمت تقابل و تخاصم شدید پیش نمی‌رود. ما هم به ترکیه نیاز داریم. این کشور پل اقتصادی و تجاری ما به جهان غرب است و این نیاز اقتصادی و تجاری و انرژی دو طرفه است. به نظر این اختلافات مقطعی به مرور کم رنگ می‌شود و طرفین سعی خواهند کرد که با نگاه بهتر و حرکات دقیق‌تر به سمت تعامل پیش بروند. اما این را در نظر داشته باشید تهران و آنکارا رقیب هم هستند، ولی به سمت تخاصم پیش نخواهند رفت.
