فراز و فرود زندگی یک سیاست‎مدار مصلح

رویداد۲۴-ابراهیم یزدی، نخستين وزير خارجه نظام جمهوری اسلامی بود که شب گذشته در سن 86 سالگي در تركيه به دلیل کهولت سن و سرطان پروستات درگذشت.

ابراهیم یزدی در مهرماه سال ۱۳۱۰ در یک خانواده مذهبی متوسط در قزوین به دنیا آمد؛ در سال ۱۳۱۶ همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد و در خیابان ری پرورش یافت. تحصیلات ابتدایی را در دبستان‌های مولوی (بازارچه معبّر) و ادب (پشت مسجد سپه‌سالار)، تحصیلات متوسطه را در دبیرستان دارالفنون و تحصیلات عالیه را در دانشکده داروسازی دانشگاه تهران در سال ۱۳۳۲ به اتمام رسانید.

یزدی در سال ۱۹۶۱ به ایالات‌متحده آمریکا رفت و مدتی طولانی به همراه همسر و ۶ فرزندش در شهر هوستون ایالت تگزاس زندگی می‌‌کرد. او در هنگام تحصیل در رشته داروسازی با بخش آسیب‌شناسی و فارماکولوژی دانشگاه بیلور همکاری می‌کرد. در این مدت او تحقیقاتی در مورد سرطان کرد و مقالات پژوهشی مهمی در این زمینه در نشریات تخصصی پزشکی به چاپ رساند.

او البته در خلال زندگی در آمریکا به تأسیس انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا و کانادا و انجمن اسلامی پزشکان آمریکا و کانادا پرداخت. 

ابراهیم یزدی مؤسس اولین مسجد شهر هوستون بود و از مؤسسان «جامعه مسلمانان هوستون» و نخستین رئیس آن به شمار می‌رفت که بزرگ‌ترین سازمان اسلامی در آمریکا محسوب می‌شد. وی عضو هسته مرکزی بسیاری از تشکل‌های دانشجویی مسلمان در آمریکا بود و تعدادی از آنان حال جزو رهبران و دولتمردان برجسته کشورهای مسلمان دنیا به شمار می‌روند. همانند رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، ماها تیر محمد نخست‌وزیر سابق مالزی، انور ابراهیم معاون وی و عزالدین عراقی از فعالان دموکرات در عراق هستند. او متناوباً کلاسهای قرآن هفتگی در منزل خود برگزار می‌کرد و جزوات و کتاب‌های اسلامی زیادی را به انتشار درآورده بود.

ابراهیم یزدی فعالیت سیاسی خود را با عضویت در نهضت خداپرستان سوسیالیست شروع کرد. با شروع نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق او به سلک طرفداران نهضت ملی شدن صنعت نفت درآمد و با وقوع کودتای ۲۸ مرداد و شروع به کار نهضت مقاومت ملی به رهبری سید رضا زنجانی، عضو این نهضت شد. او در کمیته‌های دانشگاه، شهرستان‌ها، انتشارات، سیاسی و اجرایی فعال و همچنین عضو هیئت تحریریه و ناشر روزنامهٔ «راه مصدق» بود.

در سال ۱۳۳۹ و با فعال شدن دوباره جبهه ملی (دوم) به عضویت کمیته انتخابات این جبهه درآمد. او در این سال به آمریکا مهاجرت کرد و از سال ۱۳۴۰ تا سال ۱۳۴۴ به‌عنوان دبیر شورای مرکزی جبهه ملی ایران، شاخه آمریکا و عضو هیئت اجرایی و مسئول تشکیلات جبهه، عضو هیئت تحریریه مجله «اندیشه جبهه» ارگان جبهه ملی فعالیت می‌کند. در زندگی‌نامهٔ منتشره از سوی کمیته انتخابات نهضت آزادی آمده است در این مسئولیت‌ها او با دکتر چمران، دکتر شایگان، دکتر نخشب همکاری می‌کرد.

یزدی یکی از مشاوران امام خمینی (ره) در دوران تبعید در نوفل‌لوشاتو فرانسه بود که پس‌از انقلاب اسلامی در ابتدا به عضویت شورای انقلاب درآمد و سپس با شروع دولت موقت به‌عنوان معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب و بعد از استعفای وزیر امور خارجه در سمت وزارت امور خارجه فعالیت کرد.

با تأسیس نهضت آزادی ایران در سال ۱۳۴۰ او به همراه مصطفی چمران، علی شریعتی و صادق قطب‌زاده به تأسیس شاخه‌های اروپا و آمریکای این نهضت مبادرت ‌ورزید و به‌عنوان رئیس شورای مرکزی نهضت آزادی ایران در خارج از کشور انتخاب می‌شود. او همچنین مسئولیت انتشار ماهنامه پیام مجاهد ارگان نهضت آزادی ایران خارج از کشور را هم بر عهده داشته است.

یزدی در سال ۱۳۴۴ مسئولیت رهبری سازمان مخصوص اتحاد و عمل (سماع) را بر عهده داشت و با همکاری مصطفی چمران و محمد توسلی به تأسیس اولین پایگاه آموزش جنگ‌های مسلحانه ابتدا در مصر و سپس در جنوب لبنان مبادرت می‌ورزد.

او در هنگام اخراج امام خمینی از عراق و امتناع دولت کویت از پذیرش ایشان و هیئت همراه به او پیشنهاد مهاجرت به فرانسه را می‌دهد که با همکاری صادق قطب‌زاده خانه‌ای در نوفل‌لوشاتو به این منظور تهیه می‌شود.

پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران به همراه امام خمینی به ایران بازگشت و در بهمن ۱۳۵۷ ابراهیم یزدی به دستور ایشان به عضویت نهادی به نام شورای انقلاب اسلامی ایران درآمد. وی برای مدتی به‌عنوان سرپرست موسسه کیهان منصوب شد و پس از استعفای کریم سنجابی از وزارت امور خارجه ایران به‌عنوان وزیر امور خارجه دولت موقت انقلاب معرفی شد که در دوران وزارت او ایران از پیمان سنتو خارج شد و سپس به جنبش غیرمتعهدها پیوست و در فاصله کوتاهی پس از آغاز بحران گروگان‌گیری در سفارت آمریکا دولت موقت به نخست‌وزیری مهدی بازرگان در اعتراض به ناتوانی دولت و کنترل گروه‌های خودسر استعفا داد.

وی سپس در سال ۱۳۵۸ خورشیدی نماینده مردم تهران در دوره اول مجلس شورای اسلامی شد، اما پس‌ازآن صلاحیت اش برای نامزدی در انتخابات دوره‌های بعدی مجلس شورای اسلامی توسط شورای نگهبان قانون اساسی ظاهراً با استناد به اظهارات امام خمینی علیه نهضت آزادی رد شد.

او درسال‎های بعد از انقلاب در ایران زندگی کرد و ریاست کمیتهٔ اجرایی، دفتر سیاسی را بر عهده داشت و از اعضای شورای مرکزی نهضت آزادی بود که پس از فوت مهندس مهدی بازرگان، از سوی شورای مرکزی نهضت آزادی به سمت دبیر کلی نهضت آزادی برگزیده شد.

ابراهیم یزدی پیش از برگزاری اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامی در تهران، یک هفته بازداشت شد اما پس از آزادی برخی سران کشورها همراه با اسکورت خود در منزل وی با او دیدار کردند شاید همین مسئله باعث شد که بازداشت‌های وی عمدتاً کوتاه‌مدت باشد.

البته در جریان حوادث سال 88 و در پی حوادث عاشورای همان سال او بازداشت و به زندان اوین منتقل شد که به دلیل نیاز به مراقبت مستمر پزشکی در پی صدور اجازهٔ مرخصی، از زندان به بیمارستان برای انجام عمل قلب باز منتقل شد، اما مجدداً در مهرماه سال ۱۳۸۹ به اتهام شرکت در نماز جمعه غیرقانونی بازداشت شد. به گزارش خبرگزاری ایرنا او در حین برپایی یک نماز جمعه ویژه اعضای حزب نهضت آزادی در اصفهان، به همراه هاشم صباغیان و سید علی‌اصغر غروی دستگیرشده بود؛ که در ۲۹ اسفند ۱۳۸۹ آزاد شد و پس از آزادی، خبرگزاری جمهوری اسلامی خبر از استعفای او از دبیر کلی نهضت آزادی داد. او در آبان ماه ۱۳۹۰ مجدد به شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب اسلامی احضار و درنهایت به سه اتهام اجتماع و تبانی علیه امنیت کشور، فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران و تأسیس و هدایت نهضت آزادی ایران به هشت سال زندان محکوم شد.

ابراهیم یزدی در انتخابات سال‌های 92 و 96 از کاندیداتوری حسن روحانی اعلام حمایت کرد. او که از کهولت سن و سرطان پروستات رنج می‌برد، در سال‌های اخیر تحت درمان بود. یزدی دی‌ماه سال ۱۳۹۵ قصد داشت برای انجام عمل جراحی به ایالات‌متحده آمریکا سفر کند، با مخالفت سفارت آمریکا برای صدور روادید مواجه شد و به علت شرایط جسمانی در شهر ازمیر ترکیه تحت عمل جراحی قرار گرفت. وی در دو هفته آخر عمرش به علت وخامت حال عمومی پس از عمل جراحی بستری بوده است. وی روز ششم شهریور ۱۳۹۶ در ازمیر، ترکیه درگذشت.